Mục lục
Mô Tả
- Cây cao khoảng 1-2 m, thân và lá có lông trắng.
- Lá mọc so le, phiến khía sâu, có gai.
- Cụm hoa hình đầu,mầu tím nhạt. Lá bắc ngoài của cụm hoa dầy và nhọn. Phần gốc nạc của lá bắc và đế hoa ăn được. Lá to, dài 1-1,2m, rộng 50cm. Mặt dưới có nhiều lông hơn mặt trên.
Phân bố
- Atisô là cây thuốc nguồn gốc Ðịa Trung Hải
- Cây được di thực và trồng nhiều ở Đà Lạt, Sa Pa, Tam Đảo
Thu hái chế biến
- Gieo hạt tháng 10-11, bứng ra trồng tháng 1-2. Lúc cây sắp ra hoa, hái lấy lá, bẻ sống.
- Lá Ác ti sô thu hái vào năm thứ nhất của thời kỳ sinh trưởng hoặc vào cuối mùa hoa. Khi cây trổ hoa thì hàm lượng hoạt chất giảm, vì vậy, thường hái lá trước khi cây ra hoa. Có tài liệu nêu là nên thu hái lá còn non vào lúc cây chưa ra hoa.
- Ở Đà Lạt, nhân dân thu hái lá vào thời kỳ trước tết Âm lịch 1 tháng.
Bộ phận dùng làm thuốc
- Cụm hoa và lá bắc có phần gốc nạc, thường được dùng làm rau ăn và làm thuốc.
- Lá hái lúc cây sắp ra hoa hoặc mới ra hoa, dùng làm thuốc.
Bào Chế
Sấy hoặc phơi khô. Để nơi khô ráo.
Thành Phần Hóa Học
Trong thân và lá Ác ti sô chứa 1 chất đắng có phản ứng Acid gọi là Cynarin (Acid 1 – 4 Dicafein Quinic). Còn có Inulin, Tanin, các muối kim loại K (tỉ lệ rất cao), Ca, Mg, Natri.
Lá Ác ti sô chứa:
- Acid hữu cơ bao gồm:
- Acid Phenol: Cynarin (acid 1 – 3 Dicafeyl Quinic) và các sản phẩm của sự thủy phân (Acid Cafeic, acid Clorogenic, acid Neoclorogenic).
- Acid Alcol.
- Acid Succinic.
- Hợp chất Flavonoid (dẫn chất của Luteolin), bao gồm: Cynarozid ( Luteolin – 7 – D Glucpyranozid), Scolymozid
(Luteolin – 7 – Rutinozid – 3’ – Glucozid). - Thành phần khác: Cynaopicrin là chất có vị đắng, thuộc nhóm Guaianolid.
Theo R.Paris, hoạt chất (Polyphenol) tập trung ở lá, có nhiều nhất ở phiến lá (7,2%) rồi đến ho (3,48%), đến cụm hoa, rễ, cuống lá.
Ngọn có hoa chứa Inulin, Protein (3,6%), dầu béo (0,1%), Carbon Hydrat (16%), chất vô cơ (1,8%, Ca (0,12%), P (0,10%), Fe (2,3mg/100g), Caroten (60 Unit/100g tính ra Vitamin A).
Tác Dụng Dược Lý
- Dùng dung dịch Actisô tiêm tĩnh mạch, sau 2-3 giờ, lượng mật bài tiết tăng gấp 4 lần ( M.Charbol, Charonnat Maxim và Watz, 1929).
- Uống và tiêm Actisô đều có tác dụng tăng lượng nướctiểu, lượng Urê trong nướctiểu cũng tăng lên, hằng số Ambard hạ xuống, lượng Cholesterin và Urê trong máu cũng hạ xuống. Tuy nhiên, lúc mới uống có khi thấy lượng Urê trong máu tăng lên do Artichaud làm tăng sự phát sinh Urê trong máu. (Tixier, De SèzeM.Erk và Picard. 1934 – 1935).
- Tăng tiết
- Ác ti sô không gây độc.
Vị thuốc Atiso
Hình ảnh vị thuốc Atiso
Tính vị, tác dụng:
Lá atisô vị đắng, có tác dụng lợi tiểu và được dùng trong điều trị bệnh phù và thấp khớp. Lá tươi hoặc khô sắc hoặc nấu thành cao chữa bệnh về gan (gan viêm mạn, da vàng), thận viêm cấp và mạn, sưng khớp xương. Thuốc có tác dụng nhuận trường và lọc máu nhẹ đối với trẻ em.
Công Dụng:
- Thông mật, lợi tiểu, giảm Urê máu, hạ sốt, nhuận trường .
Chủ Trị:
- Cụm hoa được dùng trong chế độ ăn kiêng của người bệnh đái tháo nhạt vì nó chỉ chứa lượng nhỏ tinh bột, phần Carbon Hydrat gồm phần lớn là Inlin.
- Lá Ác ti sô vị đắng, có tác dụng lợi tiểu và được dùng trong điều trị bệnh phù và Thấp khớp.
- Lá tươi hoặc khô sắc hoặc nấu thành cao chữa bệnh về Gan (gan viêm mạn, da vàng), thận viêm cấp và mạn, sưng khớp xương. Thuốc có tác dụng nhuận trường và lọc máu nhẹ đối với trẻ em.
- Thân và rễ Ác ti sô thái mỏng, phơi khô, công dụng giống lá.
Liều Dùng
Có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác
Thuốc sắc 5-10%, cao lỏng 2-10g.
- Một ngày chỉ nên dùng 10 – 20 g sắc với nước nếu dùng tươi, 5 – 10 g nếu dùng khô.
- Với loại trà đóng gói cũng chỉ nên uống 2 – 3 túi mỗi ngày là đủ.
Bài thuốc có vị atiso
Chữa bệnh tiểu đường:
- Bài 1: Hoa atisô 50g cũng phơi khô tán nhỏ, mỗi lần dùng 2g, pha như pha nước trà
- Bài 2: Hoa atisô 100g, lá atisô 100g, luộc ăn như ăn các loại rau thông thường.
- Bài 3: Giò heo hầm atisô: Giò heo (giò lợn, giò trước tốt hơn giò sau), 2 hoa atisô, gia vị muối tiêu đường, bột ngọt, vừa đủ, rau ngò.
- Bài 4: Hoa atisô 50g, ý dĩ 50g, lá lách lợn 150g, gia vị vừa đủ. Hoa atisô, ý dĩ, giã nhỏ, lá lách lợn rửa sạch, thái miếng, cho tất cả vào bát to, cho gia vị vào trộn đều, đem hấp cách thủy khi chín cho bệnh nhân ăn, ngày ăn 1 lần, một liệu trình là 10 ngày, thời gian nghỉ giữa các liệu trình là 5 ngày. Cần dùng 3-4 liệu trình.
Giúp giảm cholesterol trong máu, giúp tiêu hóa tốt: Hoa atisô 50g, khoai tây 100g, cà rốt 50g, xương sườn lợn 150g, gia vị vừa đủ.
Tăng cường chức năng gan, giúp cơ thể giải độc: Hoa atisô 50g, gan lợn 100g, gia vị vừa đủ.