Mục lục
Mô tả cây
Cây loại cỡ nhỡ, sống dai, cao từ 10 cm đến 1m, thân có 4 cạnh, lá mọc đối, xẻ thùy lông chim. Hoa mọc thành bông ở ngọn, hoa nhỏ màu xanh, lưỡng tính, không đều.
Phân bố, thu hái và chế biến
- Cây này mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta
- Hái vào mùa thu khi cây đã ra hoa và một số hoa đã bắt đầu kết quả. Dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô
Thành phần hóa học
- Toàn cây chứa một glucozit gọi là verbenalin hay verbenalozit kết tinh không màu, không mùi, vị đắng, thủy phân sẽ cho glucoza và verbenalola,Verbenalin + H2O – verbenalola + glucoza.
- Ngoài ra còn có các men invectin và men emunxin. Do đó khi phơi sấy, tỷ lệ glucozid có thể giảm tới hơn 25%.
Tác dụng dược lý
- Mã tiên thảo ít độc. Thheo Holste, mã tiên thảo có thể làm máu chóng đông.
- Có tác dụng tiêu viêm, giảm đau, sát khuẩn (nước sắc có tác dụng ức chế tụ cầu khuẩn vàng, trực khuẩn lỵ), cầm máu, chất verbenalin trong cỏ roi ngựa có tác dụng lợi sữa (tăng tiết sữa) ở động vật đang cho con bú.
- Gần đây các nhà khoa học còn phát hiện thêm tác dụng ức chế đối với vi trùng gây sốt rét.
Vị thuốc Mã tiên thảo
Hình ảnh vị thuốc Mã tiên thảo
Tính vị: vị đắng, tính hơi hàn
Quy kinh: Vị thuốc mã tiên thảo khi dùng quy vào kinh can và tỳ.
Công dụng:
- Tác dụng phá huyết, sát trùng, thông kinh. Dùng chữa bệnh lở ngứa hạ bộ, tiêu chướng.
- Trước đây nhân dân Châu Âu rất hay dùng vị thuốc này, coi như có khả năng chữa bách bệnh.
- Hiện nay chỉ còn dùng làm thuốc xoa bóp.
- Nhân dân ta hay dùng cỏ roi ngựa tươi giã lấy nước uống, bã đắp lên mụn nhọt như sứng vú, hậu bối. Còn dùng uống và rửa chữa bệnh ngứa ở hạ bộ.
Liều dùng
- Ngày dùng 6-12g khô tương ứng với 25g-50g tươi.
Bài thuốc có vị mã tiên thảo (cỏ roi ngựa)
Chữa cảm cúm phát sốt:
Mã tiên thảo 50g, Khương hoạt 25g, Thanh cao 25g; cho vào nồi đổ ngập nước, sắc lấy 2 bát con, chia thành 2 lần uống trong ngày (cũng có thể đem các vị thuốc tán nhỏ, hãm nước sôi như pha trà uống trong ngày); nếu kèm theo đau họng, thêm Cát cánh 15g cùng sắc uống.
Chữa họng sưng đau:
Cành và lá Cỏ roi ngựa tươi một nắm to, giã nát, vắt lấy nước cốt, hòa thêm một lượng sữa người vào, ngậm và nuốt dần từng ít một (Giang Tây Trung thảo dược học).
Chữa bệnh bạch hầu:
Dùng Cỏ roi ngựa khô 30-50g, sắc lấy khoảng 300ml nước thuốc. Người lớn mỗi lần uống 150ml, ngày uống 2 lần, liên tục 3-5 ngày, trẻ em 8-14 tuổi mỗi lần uống 100ml, ngày uống 2 lần, liên tục 3-5 ngày; trẻ nhỏ dưới 8 tuổi mỗi lần uống 50ml, ngày uống 2 lần, liên tục 3-5 ngày.
Tác dụng tốt với các trường hợp sốt rét:
Dùng Cỏ roi ngựa khô 30-60g, sắc nước uống. Trước và sau lúc lên cơn sốt 1-2 giờ uống 1 lần. Đã tiến hành điều trị cho 236 ca, 216 ca có kết quả tốt. Thuốc có tác dụng ức chế đối với nguyên trùng sốt rét (malarial parasite), khiến trùng bị biến hình và chết (Thảo mộc liệu pháp).
Hoàng đản (vàng da):
Dùng rễ Cỏ roi ngựa tươi hoặc toàn cây tươi 50g, sắc lấy nước, bỏ bã, pha thêm đường, chia thành 3 phần uống trong ngày; nếu vùng gan trướng đau thêm sơn tra 15g vào cùng sắc uống (Giang Tây Thảo dược thủ sách).
Đái ra máu và dưỡng chấp, kèm theo bí đái:
Dùng Cỏ roi ngựa 60g, sắc nước, chia thành 2 phần uống trong ngày. Phúc Kiến y dược tạp chí 3/1982 thông báo: có trường hợp đái dưỡng chấp 10 năm, sau đó lại thường bị bí đái; uống thuốc trên 2 ngày thì tiểu tiện thông, sau 3 ngày không còn đái ra máu, sau bốn ngày nước tiểu hết dưỡng chấp, tiếp tục theo dõi không thấy tái phát (Thảo mộc liệu pháp).
Điều trị bệnh cổ chướng:
Lấy cỏ roi ngựa giã nát, nấu với nước uống khi còn nóng.
Hỗ trợ trị họng sưng đau:
Dùng một nắm to cành và lá Cỏ roi ngựa tươi, giã nát, vắt lấy nước cốt, hòa vào một lượng sữa người vào, ngậm từng ít một và nuốt từ từ xuống cỏ họng.
Bí đái, đái ra máu và dưỡng chất:
Dùng 60g Cỏ roi ngựa sắc nước, chia thành 2 lần uống trong ngày.
Điều trị kinh nguyệt không đều:
Dùng 40g Cỏ roi ngựa, 20g ích mẫu, 10g cỏ tháp bút, 25g ngải cứu. Tất cả đem sắc với nước uống ngày 2 lần. Uống trước khi hành kinh 10 ngày.
Điều trị đau bụng kinh:
30g Cỏ roi ngựa, 15g sinh địa hoàng, 15g huyền sâm, 15g bạch thược, 15g xích thược, 15g nữ trinh tử, 15g địa cốt bì, 12g cỏ nhọ nồi, 15g xuyên luyện tử, 12g mẫu đơn bì, 5g uất kim. Sắc uống mỗi ngày một thang, uống liên tục trong 6 ngày trước khi hành kinh, một liệu trình uống là 2 tháng.
- Trường hợp chỉ bị đau nhẹ thì dùng 30g Cỏ roi ngựa với 30g ích mẫu thảo. Sắc uống 3 thang trước khi hành kinh sẽ thấy hiệu quả rõ rệt.