1. Mô tả:
- Cây thảo mọc đứng cao cỡ 50cm.
- Lá có 3 lá chét, có lông ở cả hai mặt. Chùm hoa ở nách lá.
- Hoa màu vàng lục.
- Quả đậu hình trụ mảnh, có lông, chứa nhiều hạt nhỏ hình trụ ngắn, gần hình cầu, thường có màu xanh.
- Hoa tháng 8 – 10; quả tháng 3-11.
2. Nơi sống và thu hái:
Cây của vùng cổ nhiệt đới, được trồng rộng rãi ở đồng bằng và vùng núi, chủ yếu để lấy hạt làm thức ăn, làm bánh, ủ giá.
3. Bộ phận dùng:
Hạt – Semen Vignae Radiatae, thường gọi là Lục dâu
4. Thành phần hóa học:
- Đậu xanh có thành phần dinh dưỡng cao, hạt chứa nước 14%; protid 23,4%, lipid 2,4%, glucid 53,10%, cellulose 4,7%.
- Còn có các nguyên tố vi lượng Ca, P, Fe và các vitamin (tiền sinh tố A, B1, B2, PP, C). Còn có phosphatidyl choline, phosphatidylethanolamine, phosphtidylinositol, phosphatidylserine; phosphatidicacid.
5. Vị thuốc Đậu xanh:
Tính vị: Vị ngọt, hơi lạnh, tính mát. Vỏ hạt Đậu xanh có vị ngọt, tính mát không độc,
Công dụng:
- Thanh nhiệt, giải độc, trừ phiền nhiệt, bớt đau sưng, ích khí lực, điều hoà ngũ tạng, nấu ăn thì bổ mát và trừ được các bệnh nhiệt.
- Vỏ hạt Đậu xanh có tác dụng giải nhiệt độc làm cho mắt khỏi mờ.
6. Liều dùng:
- 50g- 200g.
Bài thuốc có vị Đậu xanh
Giải nhiệt, cảm sốt: Bột Đậu xanh (cả vỏ) 50g, lá Dâu non 18g, lá Tía tô 12g. Bột Đậu xanh cho thêm ít gạo nấu nhừ nát, Dâu và Tía tô thái nhỏ, bỏ vào nồi cháo, để sôi 5-10 phút, ăn nguội để tránh ra nhiều mồ hôi, và chữa cảm thể nóng, đã ra nhiều mồ hôi.
Giải độc khi uống nhầm thuốc (thủy ngân, thạch tín…), uống thuốc quá liều (ô đầu, phụ tử…): Nước nấu Đậu xanh, cam thảo (Đậu xanh 120g, cam thảo sống 60g).
Những món ăn phòng chống các loại bệnh ôn nhiệt vào mùa hè
Cháo Đậu xanh, lá sen: Đậu xanh (để nguyên vỏ) 100g, lá sen tươi 1 cái, gạo tẻ 100g. Lá sen rửa thật sạch, để ráo. Đậu xanh và gạo đãi sạch rồi ninh nhừ thành cháo. Khi cháo chín, dùng lá sen đậy lên trên mặt nồi cháo. Đun lửa nhỏ một thời gian, đến khi cháo có màu xanh nhạt là được.
Bổ dưỡng cơ thể, thanh nhiệt, giải độc, tiêu thử trừ phiền, lợi thủy tiêu thũng, giúp giảm mỡ máu, hạ huyết áp và phòng chống béo phì: Cháo Đậu xanh, sắn dây: bột sắn dây 50g (hoặc củ sắn dây 100g), Đậu xanh (để nguyên vỏ) 100g, gạo tẻ 50g. Gạo tẻ và Đậu xanh vo sạch, đem ninh nhừ thành cháo. Khi chín, cho bột sắn dây đã hòa nước vào, khuấy đều, đun thêm một lát là được (nếu dùng củ sắn dây thì cho vào cùng lần với gạo và Đậu xanh).
Thanh nhiệt giải độc, tiêu thử lợi thủy, sinh tân dịch, giải khát: Canh Đậu xanh: nấu canh Đậu xanh ăn rất tốt cho người bị bí tiểu. Trường hợp có đau rát ở đường niệu, có thể dùng 500g giá Đậu xanh giã nát lấy nước, cho thêm đường vào uống.
Trị tiêu chảy: Khoảng 150g đậu xanh rang chín vàng có mùi thơm, hạt tiêu 30g sau đó nghiền nhỏ trộn vào nhau. Mỗi lần uống khoảng 7-10g, cách 4h lại uống một lần.
Giải rượu: Nấu cháo đậu xanh, ăn khoảng vài bát giúp toát mồ hôi ra ngoài.
Chữa trị viêm đường ruột: Bột đậu xanh trộn đều với nước mật lợn, để khô lại cho chút nước ấm vào nhào đều và sao vàng, sau nghiền bột mịn, chia 3 lần uống trong ngày.
Chữa bí tiểu: Ăn canh đậu xanh. Nếu thấy đau rát bỏng ở đường niệu đạo có thể dùng 500g giá đậu xanh giã nát lấy nước cho thêm đường vào uống.
Những trường hợp không sử dụng được đậu xanh
Những người có thân nhiệt tính hàn như chân tay lạnh thiếu lực, lưng, chân đau nhức và đi ngoài phân lỏng… khi ăn đỗ xanh càng làm bệnh tình nặng thêm thậm chí còn làm đau bụng đi ngoài dẫn đến mất nước làm cho cơ bắp và khớp đau nhức, từ dạ dày yếu dẫn đến các bệnh về hệ thống tiêu hoá.
Đối với người già và trẻ em không nên ăn nhiều đậu xanh vì trong đậu xanh có chứa một số hàm lượng dinh dưỡng còn cao hơn thịt gà, nên trong thời gian ngắn khó tiêu hóa hết, dẫn đến đầy bụng và khó chịu. Hơn nữa đậu xanh thuộc loại thức ăn lạnh, nếu ăn nhiều đỗ xanh thì bệnh sẽ dễ bị tái phát.
- Đặc biệt theo lưu truyền dân gian, khi uống thuốc Đông y thì không nên ăn đỗ xanh bởi đỗ xanh được xem là một “thủ pháp” cấp cứu trúng độc. Ăn đỗ xanh khi uống thuốc đông y sẽ hóa giải toàn bộ thảo mộc có trong thuốc.