1. Mô tả:
Đơn lá đỏ không chỉ được trồng làm cảnh mà còn là một cây thuốc nam quý.
- Cây nhỏ, cao chừng 1 mét.
- Lá mọc đối, hình bầu dục ngược thuôn, mặt trên màu lục bóng, mặt dưới màu tía, mép có răng cưa.
- Hoa mọc thành bông ở nách lá hay ở ngọn, cùng gốc hoặc khác gốc.
- Quả nang 3 mảnh. Hạt hình cầu, màu nâu nhạt.
- Cây ra hoa vào mùa hè.
2. Phân bố:
Cây được trồng ở nhiều địa phương nước ta làm cây cảnh và lấy lá làm thuốc
- Bộ phận dùng: Lá
- Thu hái: Có thể thu hái đơn lá đỏ quanh năm để làm thuốc, song chủ yếu từ tháng 4 đến tháng 6, đặc biệt vào tháng 5 âm lịch, khi tiết trời thường xuyên có nắng to, cây phát triển tốt, lá to, dày, nhiều nhựa, màu lá đỏ tía, cũng là lúc cây cho hàm lượng hoạt chất cao.
- Bào chế: Lá được hái về, thái nhỏ sau đó phơi khô hoặc sao vàng
- Bảo quản: Để nơi khô ráo, đậy kín, tránh ẩm mốc
3. Thành phần hoá học:
Lá chứa flavonoid 1,5%, saponin, coumarin, anthranoid, tanin, đường khử. Sơ bộ xác định flavonoid có 6 chất trong đó có một chất thuốc nhóm flavonol.
4. Tác dụng dược lý:
Chữa mẩn ngứa, mụn ngọt
5. Vị thuốc đơn lá đỏ:
Tính vị, tác dụng: Vị đắng ngọt, tính mát tác dụng thanh nhiệt, khư phong trừ thấp, lợi tiểu, giảm đau.
Công dụng: Thường dùng chữa mẩn ngứa, mụn nhọt, đi lỵ, đái ra máu, đại tiện ra máu, ỉa lỏng lâu ngày.
6. Liều lượng:
- Ngày dùng 10 – 20g, sắc uống độc vị hoặc phối hợp trong các phương thuốc tiêu độc.
Bài thuốc có vị đơn lá đỏ
Chữa mẩn ngứa, mụn nhọt: Dùng 20-30g cành lá Đơn mặt trời, dạng thuốc sắc: Dùng riêng hay phối hợp với lá Thài lài tía, Bầu đất tía, Đậu ván tía.
Chữa đi ỉa lỏng lâu ngày: Lá đơn đỏ sao vàng 15g, gừng nướng 1 miếng; nước 600ml, sắc còn 1 bát (200ml); chia 3 lần uống trong ngày (kinh nghiệm dân gian ở vùng Huế).
Chữa zona và mẩn ngứa, mất ngủ: Lá đơn tía tươi 20-30g, sao vàng, hạ thổ; cho vào nồi, đổ ngập nước, sắc lấy khoảng 400-500ml; chia 2-3 lần uống trong ngày.
Chữa đại tiện ra máu và trẻ em đi lỵ: Lá Đơn mặt trời 1 nắm sắc uống.
Trị nhọt vú,vú sưng tấy, đỏ đau: Lá đơn lá đỏ 15-20g, sắc uống ngày một thang, chia 2-3 lần, tới khi các triệu chứng thuyên giảm. Ngoài ra có thể dùng lá khô, đem vò vụn, sao nóng, bọc vải mỏng chườm nhẹ vào nơi sưng đau.
Chữa dị ứng, mề đay: Khi bị dị ứng bạn có thể dùng 16-20g lá “đơn lá đỏ” sắc lấy nước, chia ra 2-3 lần uống trong ngày. Cũng có thể cho thêm kim ngân, ké đầu ngựa, vỏ núc nác – mỗi thứ 8-10g, cùng sắc uống.
So sánh
Đơn đỏ (Ixora coccinea L.)
Khác với cây đơn lá đỏ, cây này có lá to và xanh cả hai mặt, hoa rất nhiều ở đầu cành thành xim dày đặc, màu đỏ, người ta thường thu lấy hoa để làm đồ cúng lễ ở đình chùa. Lá và rễ cũng được dùng làm thuốc chữa kinh nguyệt không đều, kiết lỵ tiêu chảy.
Đơn tướng quân (Syzygium sp.)
Lá to, mọc đối, thường mọc vòng 3, rất sít nhau ở ngọn. Dược liệu cũng là lá, dùng dưới dạng nước sắc để chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, dị ứng, viêm họng.
- Có 29 loại cây mang tên Đơn, mỗi địa phương có tên gọi và cách dùng khác nhau. Cần phân biệt với cây Đơn lá đỏ khi sử dụng.