Mục lục
1. Mô tả cây
- Lạc tiên là một loại dây mọc leo, thân mềm, trên có rất nhiều lông mềm.
- Lá mềm, mọc so le, hình tim, dài 6-10cm, rộng 5-8cm, mép lượn sóng và xẻ hơi sâu thành 3 thuỳ, đáy lá hình tim, mép lá có lông mịn, cuống lá dài 7-8cm. Đầu tua cuống thành lò xo.
- Hoa đơn độc, 5 cánh màu trắng hay hơi tím nhạt, đường kính 5,5cm lá đài màu trắng phía dưới có gân xanh, dưới lá đài có 3 gân chính với những gân phụ trông như lá mà không có phiến chỉ có gân lá không thôi. Một đĩa có 2 tầng tua, mặt tua trên có màu tím trong vàng, trong cùng có lông mịn. Trụ cao có đầu tim đỏ, 5 nhị có bao phấn màu vàng gục xuống dưới.
- Quả hình trứng dài 2-3cm. Mùa hoa 4- 5, mùa quả 5-7 .
2. Phân bố, thu hái và chế biến
Mọc hoang ở khắp nơi tại nước ta. Thường trẻ con vẫn hái quả ăn. Trước đây hầu như nhân dân ta không dùng cây này làm thuốc.
Từ năm 1940, một dược sĩ Việt Nam từ Pháp về thấy cây này hơi giống Passiflora ở bên Pháp mà tại Pháp người ta dùng cây đó làm thuốc an thần nên đã dùng cây lạc tiên của ta chế thành thuốc làm thuốc an thần. Từ đó ta quen dùng, chứ chưa ai kiểm tra theo dõi tác dụng đến đâu. Hái toàn cây trừ rễ,dùng tươi hay phơi khô mà chế thuốc sắc hay pha rượu thuốc. Không chế biến gì đặc biệt.
3. Thành phần hóa học
- Lạc tiên chứa pachypodol, 4’, 7-O-dimethyl-apigenin, ermanin-4’,7-O-dimethyl-naringenin; 3,5-dihydroxy-4,7-dimethyloxyflavanon, chrysoerpol, 2”-xylosylvitexin, vitexin.
- Hàm lượng flavonoid toàn phần là 0,074%. Ngoài ra, cây còn chứa alcaloid 0,033%, trong đó có harman.
4. Tác dụng dược lý
Alcaloid toàn phần chiết từ cây lạc tiên đã được chứng minh là có tác dụng làm giảm hoạt động của chuột nhắt được kích thích dùng cafein và kéo dài thời gian gây ngủ của hexobarbital.
Chế phẩm gồm lạc tiên, vông nem, lá sen, thảo quyết minh, hạt tơ hồng, lá dâu, hạt keo giậu, sâm đại hành cho kết quả như sau:
- Làm giảm trạng thái hưng phấn thần kinh của chuột nhắt đã được dùng cafein
- Gây hạ huyết áp và tăng tần số và biên độ hô hấp của thỏ thí nghiệm
- Làm dễ ngủ, ngon giấc, không thay đổi huyết áp
5. Vị thuốc lạc tiên
Hình ảnh cây Lạc tiên
Tính vị: vị ngọt và đắng, tính mát, có tác dụng tiêu viêm, lợi tiểu
Quy kinh: Vào kinh tâm, can
Tác dụng: Quả có tác dụng an thần, giảm đau.
Chủ trị:
- An thần gây ngủ: dùng trong bệnh tim hồi hộp, tâm phiền muộn, mất ngủ; có thể dùng lá tươi ăn dưới dạng nấu canh; hoặc dùng dưới dạng thuốc sắc riêng; hoặc phối hợp với Lá sen, Lá vông nem, Ngãi tượng ( củ bình vôi).
- Giải nhiệt độc, làm mát gan: dùng trong trường hợp cơ thể háo khát hoặc đau mắt đỏ.
Công dụng, chỉ định và phối hợp:
- Ngọn non Lạc tiên được hái về làm rau luộc ăn hay nấu canh.
- Quả chín vàng ăn ngon.
- Lạc tiên được dùng trị suy nhược thần kinh, Mất ngủ, ngủ hay mơ, phụ nữ hành kinh sớm. Còn dùng trị ho, phù thũng, viêm mủ da, lở ngứa, loét ở chân.
Ở Ấn Ðộ, nước sắc lá dùng để trị bệnh Thiếu máu và hen suyễn, quả dùng gây nôn; lá dùng đắp và điều trị choáng váng và đau đầu.
6. Liều dùng
- 8 -16g dạng thuốc sắc.
- Dùng ngoài đun nước rửa và giã cành lá tươi để đắp.
Bài thuốc có vị lạc tiên
Suy nhược thần kinh, Mất ngủ:
Lạc tiên 8-16g sắc uống. Dùng riêng hoặc phối hợp với lá Vông, lá Dâu, tâm Sen nấu thành cao lỏng, mỗi ngày dùng 2-5g, chia nhiều lần uống, nên uống trước khi đi ngủ.
Viêm da, ghẻ ngứa:
Dây lá Lạc tiên với lượng vừa đủ, nấu nước tắm và rửa.
Bài thuốc an thần, có tác dụng trợ tim, ngủ được êm, dịu thần kinh:
Hạt sen 12g, lá Tre 10g. Cỏ mọc 15g, Lá dâu 10g, Lạc tiên 20g, Vông nem 12g, Cam thảo 6g, Xương bồ 6g, Táo nhân sao 10g. Ðổ 600ml nước sắc còn 200ml nước, uống ngày 1 tháng (An Giang).
Làm nước giải khát có tác dụng mát và bổ:
Cách làm như sau Quả chín (càng chín càng thơm 0,5kg), bổ đôi, nạo hết ruột, ép và lọc lấy dịch quả. Đường trắng 250g hòa với một lít nước đun sôi để nguội. Đổ dịch quả vào nước đường, trộn đều. Nước quả lạc tiên trứng có mùi thơm đặc biệt, vị hơi chua, chứa nhiều vitamin, nhất là vitamin B2.
Chữa lỵ:
Dùng qủa lạc tiên 60 g, rửa sạch, sắc lấy nước, pha thêm đường, chia 2 lần uống trước bữa ăn (Theo sách “Phúc Kiến dân gian thảo dược”).