Mô tả
- Cây gỗ cao 10-20m có cành và những bộ phận khác của cây, lúc đầu có lông, sau khi có lông.
- Lá mọc so le, hình trứng dài, nguyên, mặt dưới mờ, mặt trên nhẵn, phiến lá dài 5.5-13cm, rộng 5-7cm, cuống có lông dài 3-6mm.
- Hoa đơn tính, nhỏ, màu vàng nhạt, hoa đực mọc thành xim ngăn, có lông, mang ít hoa, từ 1-3 hoa, hoa cái mọc đơn độc ở nách lá.
- Quả hình cầu, mỗi quả chứa 3-6 hạt, vỏ lúc còn nhỏ màu xanh tươi, sau ngả màu xanh hay vàng hồng. Một cây mắc nưa cho khoảng 100-500kg quả mỗi năm.
Phân bố
Mắc nưa được trồng chủ yếu ở miền Nam nước ta.
- Mắc nưa cũng như cây mun chủ yếu được trồng để lấy gỗ và lấy quả làm thuốc nhuộm đen quần áo.
- Quả có thể dùng tươi hay khô, nhưng chủ yếu là tươi.
Thành phần hóa học
Trong quả mặc nưa có hợp chất hydroquinon, tanin (khoảng 10% tanin catechic), hợp chất sterolic, axit hữu cơ, men invectin và men emunsin, không có men oxydaza, cũng không có ancaloit và isoflavone.
Trong môi trường axit, người ta đã dùng ête chiết được từ quả mặc nưa một chất hydroquinon, kết tình hình kim trắng nhạt trong cồn 30°, độ chảy 250-251“C, không tan trong nước, tan trong các dung môi hữu cơ (trừ trong ête dấu hỏa).
- Dưới tia ngoại tím cho huỳnh quang màu xanh tím. Nhà nghiên cứu đã đề nghị gọi chất này là diospyroquinon có những hằng số và tính chất khác với những dẫn suất dimetyl paranaphtoquinon đã biết.
- Dẫn xuất axetyl của diospyron kết tinh trong cồn 80° dửới dạng khối trắng nhạt, độ chảy 218°c.
Tác dụng dược lý
Nghiên cứu và thấy kết quả mặc nưa ít độc, và có tác dụng trừ giun đúng như kinh nghiệm nhân dân vẫn dùng. Những thí nghiệm còn chứng minh rằng tác dụng trừ giun này do chất diospyron.
Ngoài ra mặc nưa còn có tác dụng kháng sinh nhẹ.
Vị thuốc Mắc nưa
Công dụng:
- Mắc nưa cũng như cây mun chủ yếu cho gỗ màu đen cứng và bền dùng làm đồ mỹ nghệ và đóng các đồ gỗ quý.
- Quả dùng nhuộm đen. Trước đây nhân dân thường dùng nhuộm tơ lụa và lĩnh nhưng từ khi có hàng nylon, mắc nưa còn dùng nhuộm hàng nylon, và đạt một kết quả không ngờ, dùng mắc nưa mặc mát như hàng bông, và sợi nylon từ không cháy trở thành cháy được.
- Mắc nưa được sử dụng làm thuốc trừ giun, ngày cho ăn 6-10 hạt.