Tên tiếng Việt: Mắc mát, Lạc tiên dại, Lạc tiên tím
Tên khoa học: Passiflora incarnata L.
Họ thực vật: Passifloraceae
Đặc điểm thực vật học
Passiflora incarnata L., họ Lạc tiên (Passifloraceae), là loài dây leo thân mềm, có tua cuốn, mọc lâu năm. Thân cây có thể nhẵn hoặc phủ lông mịn, thường bò hoặc rủ xuống. Lá mọc so le, hình chân vịt, có từ 3 đến 5 thùy, dài khoảng 6–15 cm. Trên cuống lá có hai tuyến mật đặc trưng tại gốc phiến lá – đặc điểm sinh học này có vai trò thu hút côn trùng thụ phấn.
Hoa lưỡng tính, có năm cánh màu trắng xanh nhạt, đường kính lớn, thường kèm vành hoa màu tím xen kẽ trắng (corona filaments), tạo nên cấu trúc phức tạp và đặc trưng. Hoa nở vào mùa hè (thường từ tháng 7). Loài có đặc tính tự vô sinh (self-incompatible), bắt buộc phải thụ phấn chéo.
Quả loại mọng, hình bầu dục (dài 4–6 cm), vỏ xanh khi non, chuyển sang vàng nhạt đến cam khi chín. Thịt quả có dạng gel bao quanh hạt đen hình elip (~5 mm), mùi thơm nhẹ. Quả chín dễ phát nổ khi bị va chạm cơ học – một trong các đặc điểm dẫn đến tên gọi phổ thông là maypop.
Phân bố
Lạc tiên tím phân bố tự nhiên tại các vùng Đông Nam Hoa Kỳ, mọc phổ biến ở các khu vực nhiều ánh sáng như bờ sông, hàng rào, ven đường, vùng đất trống bị xáo trộn.
Tại Việt Nam, cây được phân bổ chủ yếu tại các khu vực như Hà Nội, Lâm Đồng…
Tác dụng dược lý
Trong y học cổ truyền của người bản địa châu Mỹ (đặc biệt là người Cherokee), Passiflora incarnata được sử dụng như một dược liệu an thần, hỗ trợ giấc ngủ, giảm đau và chống co thắt cơ trơn. Lá và thân trên mặt đất được dùng để pha trà, làm thuốc sắc hoặc cao lỏng.
Hiện nay, nhiều nghiên cứu tiền lâm sàng và sơ bộ lâm sàng cho thấy Passiflora incarnata có các tác dụng sinh học tiềm năng như:
- An thần – gây ngủ nhẹ (mild sedative): Ức chế hệ thần kinh trung ương qua tương tác với thụ thể GABA (GABAergic activity).
- Chống lo âu (anxiolytic): Một số thử nghiệm trên người đã ghi nhận giảm lo âu mức độ nhẹ – trung bình, tương đương benzodiazepin liều thấp trong một số điều kiện nhất định (ví dụ: trước phẫu thuật).
- Giảm co thắt cơ trơn và giảm đau: Được sử dụng trong đau bụng kinh, rối loạn tiêu hóa có yếu tố thần kinh.
Lưu ý: Các thử nghiệm lâm sàng hiện còn giới hạn, cỡ mẫu nhỏ, chưa đủ để đưa ra khuyến cáo chuẩn về liều dùng và độ an toàn lâu dài. Không nên tự ý sử dụng thay thế thuốc kê đơn khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
Độc tính
Dược liệu thường được sử dụng ở dạng lá khô hoặc cao chiết. Dược điển một số nước châu Âu công nhận Passiflora incarnata trong danh mục thực vật có hoạt tính nhẹ trên hệ thần kinh trung ương.
Chống chỉ định
Phụ nữ có thai, người đang dùng thuốc chống trầm cảm, thuốc ngủ loại benzodiazepin hoặc thuốc an thần khác.
Nguồn tham khảo:
https://en.wikipedia.org/wiki/Passiflora_incarnata
https://www.washcoll.edu/learn-by-doing/lifelong-learning/plants/passifloraceae/passiflora-incarnata.php
