Mô tả
- Thân tròn, dài 30 – 50 cm, đầu dẹt, miệng to, hơi xiên, hàm dưới nhô ra, bụng tròn, phần gần đuôi dẹt bên. Trên thân, có nhiều đốm và chấm đen, lưng màu đen, bụng trắng nhạt. Nhìn chung, toàn thân màu đen hoặc xám hơi vàng. Vây lưng và vây hậu môn kéo dài đến tận đuôi, vây đuôi tròn xòe rộng. Các vây không có gai cứng.
- Cá có cơ quan hô hấp phụ nên có thể sống khá lâu trong điều kiện nước thiếu oxy. Cá quả nặng 1,3 kg, con lớn có thể đến 5 – 7 kg.
Phân bố, sinh thái
Cá nước ngọt, sống chủ yếu ở vùng nước nông, gần bò, nơi có nhiều cây cỏ thủy sinh, nhất là ao, hồ, ruộng, đầm. Vùng đồng bằng, trung du và miền núi đều có cá quả. Là loài cá dữ, nhất là khi nuôi con, nên không được nuôi cá quả chung với các loài cá khác. Thức ăn thông thường của cá quả là cá con, ếch, nhái, côn trùng sống ở nước. Cá đẻ trứng vào tổ làm bằng loài cỏ nước, mỗi năm 4-5 lần. Khi trứng nở, cá đực nuôi con đến khi chúng biết tự săn mồi.
Bộ phận dùng
Cá quả được dùng trong y học cổ truyền với tên thuốc là lệ ngư. Thịt cá được dùng chủ yếu. Còn dùng mật cá.
Thành phần hóa học
Thịt cá quả có 18,2% protid, 2,7% lipid, các muối Ca 90 mg%, P 240 mg%, sắt 2,2 mg% và cung cấp cho cơ thể 100 calo trong 100g thịt.
Tính vị, công năng
Cá quả có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng trừ phong, hạ hỏa, tiêu thũng, chống viêm.
Công dụng
Chữa mồ hôi trộm:
Theo kinh nghiệm dân gian, khi trẻ em bị ra mồ hôi trộm, lấy cá quả (100 g) rửa sạch nhớt bằng nước sôi, lọc lấy thịt, thái nhỏ, rán cho vàng thơm, nấu vối 300 ml nước được 200 ml, thêm muối cho đậm. Cho trẻ ăn cả cái lẫn nước trong một ngày. Dùng 3 ngày.
Chữa cam thũng:
Thịt cá quả (1 con) nấu nhừ với lá bìm bìm non, lá dâu non hoặc quả bí đao (50 g). Ăn trong ngày đến khi đái được và nhẹ mặt
Để chữa lở ngứa kinh niên:
lLấy cá quả (1 con), làm sạch, mổ bụng, bỏ hết ruột, nhồi đầy lá ké đầu ngựa vào. Buộc chặt. Lại lấy lá ké bọc xung quanh mình cá, đốt lửa cho đến khi lớp lá ké cháy hết thì gỡ bỏ lá. Ăn hết thịt cá trong một ngày. Dùng 2-3 ngày.
Chữa viêm họng cấp:
Mật cá quả (không đắng như mật của các cá khác) tẩm bông sạch, bôi nhiều lần trong ngày
Chữa mồ hôi trộm, viêm gan, vàng da, sốt cao:
Theo tài liệu nước ngoài, ở Trung Quốc, cá quả (1 con) làm sạch nhốt, đánh vảy, mổ bụng, bỏ hết ruột, sấy khô giòn, tán bột, rây mịn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 10 g chữa
Người ta còn chế biến cá quả thành những món ăn vị thuốc phổ biến như sau:
- Chữa nhọt trong tai: Cá quả (250 g), cá mực (200g), đậu phụ (50 g), trám muối (4 quả). Tất cả ninh nhừ. Ản cả cái lẫn nước trong một ngày.
- Chữa sốt cao, háo khát, bí đái do thận hư: Cá quả (1 con) làm sạch, nấu chín với đậu phụ (250 g). Ăn vào hai bữa cơm.
