Mô tả
- Cây thảo, mọc bò, cao 20 – 25 cm. Thân mọc sát mặt đất, phân nhánh, bén rễ và phình ở các mắt, sau vươn thẳng, có lông trắng ở gần mắt.
- Lá mọc so le, hình bầu dục, dài 2,5 – 5 cm, rộng 1,5 – 2,5 cm, gốc tròn, đầu thuôn nhọn, mép nguyên, hai mặt nhẵn, mặt trên màu xanh lục có vân dọc màu trắng, mặt dưới tía; cuống ngắn; bẹ lá dài 6 – 10 mm.
- Cụm hoa mọc ở ngọn thân thành chùm có lá nằm trong 2 lá bắc dạng lá hàn liền; hoa màu hồng, tụ họp 1 – 2 cái; đài 3 răng dài, màu trắng lục, hàn liền ở phía dưới thành ống; tràng 3 cánh dính liền thành ống màu trắng; nhị 6, gắn bằng nhau, chỉ nhị có lông dài; bầu 3 ô không đều, mỗi ô chứa 2 noãn.
- Quả nang; hạt nhiều, có áo.
- Mùa hoa quả: tháng 3 – 6.
Phân bố sính thái
Chi Zebrina Schnizl. gần đây được Brummitt (1992) đề nghị lấy lại tên cũ do Linné đã xác định từ năm 1753 là Tradescantia L., gồm một số loài phân bố rải rác khắp các vùng nhiệt đới. Hiện nay thài lài tía chưa rõ về nguồn gốc, có vùng phân bố tự nhiên từ phía nam Trung Quốc đến Lào, Việt Nam và một vài nước khác ở Đông – Nam Á.
Ở Việt Nam, thài lài tía thường thấy ở các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Ninh Bình và Thanh Hóa và còn được trồng làm cảnh. Thài lài tía ưa ẩm ưa sáng, chịu được hạn, thường mọc ở nơi đất ẩm, xuất hiện quanh năm trong mùa ấm ẩm, nửa ẩn lộ về mùa đông; có hoa quả hàng năm, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Trong đeàn thành cảnh khi bị cắt rã khô cạn, vẫn có khả năng tái sinh.
Cách trồng
Thài lài tía sống lâu năm, có hoa, lá đẹp, nên được trồng làm cảnh và làm thuốc. Khi trồng, chỉ cần lấy một đoạn thân có đốt dài 20 – 30 cm giâm vào bồn hay chậu. Có thể trồng quanh năm. Nếu đủ ẩm sẽ sinh trưởng tốt, ít phân vì sinh hoa đạm. Cây không hay bị sâu bệnh.
Bộ phận dùng
Toàn cây thu hái quanh năm, phơi hay sấy khô.
Thành phần hóa học
Theo Yang Chuan và cs, 1996, thài lài tía có β-ecdysone. Thí nghiệm trên sức vật, chất này có tác dụng loại trừ được loạn nhịp tim do aconitin gây ra (CA 126: 303675 k)
Thài lài tía còn có cyanidin-3-[6-(2,5-dicaffeyl arabinofuranosyl) glucosid]-7,3′-bis(6-caffeoylglucosid) (The Handbook of natural flavonoids II, 1999).
Tính vị, tác dụng
Thài lài tía có vị ngọt nhạt, tính mát, có tác dụng lợi niệu, nhuận tràng, thanh nhiệt, tiêu đờm, lương huyết, tiêu thũng, trừ ho.
Công dụng
Cả cây thài lài tía được dùng chữa kiết lỵ, đại tiện buốt, táo bón. Liều dùng: 30 – 40 g cây khô sắc uống. Dùng ngoài, cây giúp giã nát đắp chữa vết thương, tụ máu, sưng tấy, mụn nhọt, chó cắn.
Ở Vân Nam, Trung Quốc, thài lài tía chữa thủy thũng, sỏi niệu đạo, viêm họng, viêm ruột, tiêu chảy, ho, trĩ, huyết, phù do sung đau, bông hoa, hắc lào, mụn, sưng tấy, loét, lỵ, mụn nhọt, nhức đầu.
Bài thuốc có thài lài tía
1. Chữa đại tiện buốt, kiết lỵ
Thài lài tía 30 g, nấu thông hay mễ di 20 g. Sắc uống ngày một thang.
2. Chữa mụn nhọt, sưng tấy
Thài lài tía, cây nhọ nồi, hương nhu mỗi vị 30 g, đốt tồn tính, thêm nước gạo nếp, hơ đắp vào chỗ sưng.
Nguồn: Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam
