Lúa mì

Mô tả

• Cây sống hằng năm, rễ chùm hình sợi. Thân thẳng đứng, cao 0,8 – 1,5m, mọc thành cụm thưa, nhẵn.
• Lá xếp thành hai dãy, hình mũi mác dài hay hình dải rộng, gốc có bẹ nhẵn, lưỡi bẹ ngăn, đầu nhọn.
• Cụm hoa là bông dày đặc, khi chín cong xuống. Bông nhỏ đơn độc, dẹt, hình bầu dục, nhẵn hoặc có lông, màu trắng nhạt hay hồng, mang 3 – 5 hoa (thường là 4). Mày hình bầu dục rộng, có mùi nhọn, không đều nhau. Nhị 3. Bầu có lông ở đỉnh.
• Quả hình bầu dục hoặc thuôn, có lông ở đỉnh,

Phân bố, sinh thái

Lúa mì là loại cây lương thực chủ yếu ở vùng ôn đới ấm và đã được trồng từ thời cổ đại. Cây trồng nhiều ở tất cả các quốc gia thuộc châu Âu, Liên bang Nga, Bắc Phi, Bắc Mỹ, Trung Cận Đông, Trung Á và Trung Quốc. Lúa mì cũng đã nhập nội vào Việt Nam từ những năm 1960. Cây được trồng ở Mộc Châu – Sơn La, Điện Biên, Trùng Khánh – Cao Bằng và Hà Giang. Tuy nhiên, do hạn chế về năng suất nên những điểm trồng lúa mì trên cũng chỉ dừng ở phạm vi thử nghiệm và hiện không còn trồng nữa.

Lúa mì là cây ưa sáng, ưa khí hậu ẩm mát, nên cây trồng ở nước ta trước đây chỉ thấy vào vụ xuân – hè, Cây gieo hạt vào đầu mùa xuân, đến mùa hè đã cho thu hoạch. Trong khi đó, thời vụ gieo trồng lúa mì trên thế giới, tuỳ theo vùng lãnh thổ và loại giống có thể khác biệt nhau. Toàn bộ vòng đời của cây chỉ kéo dài dưới 6 tháng.

Bộ phận dùng

Hạt

Thành phần hóa học

Trong hạt lúa mì chứa nhiều nhóm chất quan trọng như:

• Các chất khoáng: Ca, Mg, P, Fe, Na, K, Zn, V, Cu, S, CI, Si, Be, Cd, Cr, Mn, Mo, Ni, Sr, T, Co và phytin – phospho các enzym: anpha – amylase, proteinase, peptidase, asparagin – synthetase, cytindin – deaminase, oxidase, lipoxidase, co – enzym, acid glutamic decarboxylase (CA. 1976, 85, 37259x).
• Các vitamin, caroten, thiamin, riboflavin, acid nicotinic, cholin, tocophenol, xanthophyl (lutein).
• Các carbohydrat như tinh bột, cellulosa, hemicellulosa, levosin, sorleosa (CA, 1976, 85, 23392v).
• Các protein như cytochrom C (một loại haemoprotein) các acid amin như: arginin, histidin, isoleucin, leucinlysin, methionin, phenylalanin, valin, threonin, tryptophan, adenin, tyamin, cholin, betain.

Tác dụng dược lý

Một thuốc thảo dược Trung Quốc là một hỗn hợp của hạt lúa mì, rễ cam thảo và đại táo có tác dụng rõ rệt trên chứng mất ngủ, co giật trẻ em và dễ bị xúc động. Đã làm sáng tỏ cơ chế tác dụng an thần của thuốc này, nghiên cứu tác dụng trên các dòng ion qua màng và tác dụng gây tê, và đã đạt các kết quả sau:

• Thuốc có tác dụng ức chế các dòng natri, calci và kali ở tế bào thần kinh ốc sên;
• Thuốc có tác dụng ức chế trên hoạt tính kích thích gây bởi pentylentetrazol;
• Thuốc có tác dụng gây tê trên các sợi dây thần kinh ếch. Các kết quả nghiên cứu gợi ý thuốc này có tác dụng ức chế trên tính tăng hưng phấn của màng tế bào thần kinh và đây là nguyên nhân chính của tác dụng an thần của thuốc (Tsuda Tet al., 1986).

Hạt lúa mi có tác dụng làm hạ cholesterol và triglycerid trong máu.

Lúa mì có thể dùng làm chất bổ sung thực phẩm cho các hợp chất chống oxy hoá như polyphervol và flavonoid (Kukarni S.D et al., 2006). Cây lúa mì có hoạt tính chống oxy hoá tương đương hoặc cao hơn một số củ quả và rau như: nghệ, tỏi, rau cải (spinach), hành tây, dâu tây, mận, cà rốt. Có mối liên quan giữa hoạt tính chống oxy hoá và hàm lượng các hợp chất phenolic trong đó có các flavonoid, Cây lúa mì được báo cáo là có tác dụng điều trị trong nhiều bệnh như viêm loét ruột kết mạn tính và bệnh thiếu máu.

Tính vị, công năng

Hạt lúa mì có vị ngọt, tính mát, có tác dụng làm săn phân.

Công dụng

Hạt lúa mì rang lên, sắc uống, có tác dụng chữa tiêu chảy. Ăn bánh mì mà không ăn kèm thêm rau thì bị táo bón.

• Theo kinh nghiệm của nhân dân Tunisi, dùng rạ lúa mì sắc uống làm gẩy người, sút cân [Lê Trần Đức, 1997: 1085 – 1087].
• Theo kinh nghiệm của nhân dân Ấn Độ, hạt lúa mì có tác dụng làm mát, chứa dầu; bổ, tăng dục, nhuận tràng, làm cho béo, làm tăng sự ngon miệng và vị giác, có tác dụng trị đa tiết mật.
• Ở Trung Quốc, hạt rang lên được coi là có tác dụng trị chứng ra nhiều mồ hôi, đặc biệt trong bệnh lao phổi ở phụ nữ [Kiritkar K.R. et al., 1998: 2700 – 2701)
• Trong y học dân gian Italia, mầm lúa mì hầm trong dầu ô – liu, được dùng ngoài, xoa trên da đầu để chữa chứng rụng tóc (De Feo V, 1992).

Bài thuốc có lúa mì

Chữa tiêu chảy ra nước: Bột mì rang cháy uống với nước cơm, hay với nước chè, liều lượng không hạn chế.

Chữa trẻ em tiêu chảy kéo dài:  Hạt lúa mì, ý dĩ, đều sao, sắc uống thay nước, hoặc tán bột, cho ăn hàng ngày thì khỏi [Lê Trần Đức, 1997: 1085 – 1087].