Cây tai chuột

Mô tả cây

Cây Tai chuột là một loài dây leo thân thảo, thường bám vào cây gỗ hoặc đá để sinh trưởng. Thân cây có nhựa trắng, mềm, mọng nước và có khả năng ra rễ tại các đốt.

Lá: Lá cây mọc đối, dày, mọng nước, đôi khi có loài không có lá.

Hoa: Hoa nhỏ, mọc thành cụm ở nách lá, màu vàng trắng. Cụm hoa có cuống rất ngắn, đài hoa chia thành 5 thùy sâu, mặt trong đài có 5 tuyến mật. Cánh hoa hình bình, họng hẹp, chia 5 thùy dày ngắn, sắp xếp theo kiểu xen kẽ.

Bên trong hoa có một cấu trúc gọi là phụ hoa, gồm 5 mảnh nhỏ hình mỏ neo, mọc trên phần hợp nhị, thẳng đứng, có thể chẻ đôi ở đỉnh hoặc nguyên vẹn. Nhị hoa hợp thành một cấu trúc ngắn, mỗi ô chứa một khối phấn hình bầu dục, trong suốt ở rìa. Đầu nhụy có hình nón hoặc phẳng.

Quả: Quả của cây Tai chuột có dạng nang dài, thuôn nhọn ở đầu, có thể mọc đơn hoặc theo cặp. Khi chín, hạt có một chùm lông tơ màu trắng giúp phát tán nhờ gió.

Đặc điểm sinh trưởng

Điều kiện ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm cần thiết cho cây rất đa dạng tùy vào từng loài, thể hiện qua phạm vi phân bố rộng và sự khác biệt về độ cao sinh trưởng, có thể phát triển ở độ cao lên đến 2000m so với mực nước biển.. Nhiều loài Tai chuột có mối quan hệ cộng sinh với kiến. Chúng phát triển những chiếc lá dạng túi hoặc lá hình khiên, tạo nơi trú ẩn cho kiến. Đổi lại, kiến mang đất và chất dinh dưỡng vào trong những cấu trúc này, giúp cây hấp thụ dinh dưỡng thông qua các rễ phụ mọc vào bên trong.

Một số loài chỉ hình thành lá túi hoặc lá khiên khi gặp điều kiện dinh dưỡng thiếu hụt, còn khi đủ dinh dưỡng, cây có thể phát triển lá bình thường. Những chiếc lá hình khiên còn có tác dụng giữ ẩm, giúp cây chống chịu trong điều kiện khô hạn kéo dài.

Về sinh sản, nhiều loài Tai chuột có hoa đóng ngay cả khi đến mùa nở, chỉ một số ít mở hoàn toàn. Cách thụ phấn của chúng vẫn chưa được hiểu rõ, nhưng hoa có cấu trúc đặc biệt giúp cố định phấn hoa trong các bao phấn chặt chẽ, chỉ có thể truyền phấn khi côn trùng vô tình kéo rời cả bao phấn ra khỏi nhị hoa. Hoa của cây hoạt động như một cái bẫy: chân côn trùng có thể bị mắc kẹt, và khi chúng cố gắng thoát ra, bao phấn sẽ dính vào chân và được mang sang hoa khác để thụ phấn.

Phân bố, thu hái và chế biến

Chi Dischidia R.Br có 9 loài phân bố tại Việt Nam, trong đó cây Tai chuột xuất hiện rộng rãi từ vùng núi thấp (dưới 800m) đến trung du và đồng bằng. Loài cây này cũng được tìm thấy ở nhiều quốc gia khác như Ấn Độ, Trung Quốc, Lào và một số nước Đông Nam Á, Nam Á.

Trong tự nhiên, Tai chuột thường sống phụ sinh trên thân cây gỗ, cây bụi hoặc bề mặt đá, đặc biệt là dọc các bờ suối trong rừng thứ sinh. Ở khu vực đồng bằng và đô thị, cây cũng phát triển mạnh trên các cây gỗ cổ thụ, mọc chung với các loài dương xỉ nhỏ và lan san hô.

Cây ra hoa và kết quả hàng năm vào mùa hè – thu. Hạt nhỏ có túm lông giúp phát tán nhờ gió, đồng thời có khả năng tái sinh mạnh mẽ từ các đoạn thân, cành còn tươi. Ngoài môi trường tự nhiên, Tai chuột còn được trồng phổ biến làm cây cảnh.

Mọc phổ biến ở khắp nơi trong nước ta. Dùng toàn cây tươi hay phơi khô. Thường dùng tươi hái về sao vàng sắc uống.

Thành phần hoá học

Chưa thấy tài liệu nghiên cứu.

Công dụng và liều dùng

Trong Đông y, cỏ Tai chuột được biết đến với tính mát, vị hơi chua và thường được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh. Dược liệu này có tác dụng giúp phụ nữ giảm khí hư, lợi tiểu, hỗ trợ điều trị nước tiểu vàng, tiêu viêm, phù thũng và bệnh lậu. Ngoài ra, cỏ Tai chuột còn được dùng để chữa các vấn đề ngoài da như phỏng, chín mé, thối tai. Đặc biệt, đối với phụ nữ đang cho con bú, dược liệu này còn có tác dụng lợi sữa. Tuy nhiên, do Y học hiện đại chưa có nhiều nghiên cứu sâu về loại cây này, nên cần thận trọng và hạn chế sử dụng.

• Liều dùng hằng ngày 20-30g dưới dạng thuốc sắc.

Một số bài thuốc với cây tai chuột

Viêm đường tiết niệu: tai chuột 30g, lá bạc thau 30g, râu ngô 30g. Nấu sắc uống.

Phù thũng: tai chuột 30g, bông mã đề 40g, lá xa kê 40g. Nấu sắc uống.

Giảm ho, long đờm: tai chuột 30g, lá táo chua 40g. Nấu uống.

Viêm tấy, áp xe, chín mé: dùng tai chuột giã đắp nơi đau.

Chữa hôi tai: Lấy một lượng vừa đủ lá Hà thủ ô trắng và lá Tai chuột. Rửa sạch, giã nát hai loại lá rồi vắt lấy nước cốt. Dùng nước này nhỏ trực tiếp vào tai.