Cây Mào gà trắng không chỉ có hoa đẹp mà còn là dược liệu quý trong y học cổ truyền. Việc trồng cây khá đơn giản, chỉ cần điều kiện đất tơi xốp, đủ nắng và chăm sóc đúng kỹ thuật là cây sẽ sinh trưởng tốt, ra hoa rực rỡ.
Thông tin cây Mào gà trắng
Cây Mào gà trắng (tên khoa học Celosia argentea L.) là một loài thực vật thuộc họ Rau dền (Amaranthaceae), được biết đến với nhiều tên gọi dân gian như mào gà dại, mào gà đuôi lươn, thanh tương tử, thảo hao, chày gunpẹ (theo người Dao) hay mảo cáy khao (theo người Tày).
Đây là loài cây thân thảo sống một năm, thường cao từ 0,3 – 1m, có thể đạt tới 2m khi sinh trưởng trong điều kiện thuận lợi. Thân cây mọc thẳng, nhẵn, lá mọc so le, hình mác, đầu nhọn, dài khoảng 8 – 10cm, rộng 2 – 4cm. Điểm nổi bật của Mào gà trắng là cụm hoa mọc ở ngọn thân và đầu cành thành bông dày, phần dưới có màu trắng, phần trên phớt hồng, không có cuống, tạo nên vẻ đẹp nhẹ nhàng, thanh thoát. Quả thuộc loại nang, mở theo hình hộp, chứa nhiều hạt nhỏ màu đen bóng. Cây ra hoa và kết quả chủ yếu từ tháng 5 đến tháng 10 hằng năm.
Không chỉ có giá trị thẩm mỹ, Mào gà trắng còn là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Hoa của cây có vị nhạt, tính mát, thường được sử dụng để thanh nhiệt, mát huyết, tiêu viêm và đặc biệt là cầm máu. Hạt cây lại có vị đắng, hơi hàn, quy vào kinh Can, giúp thanh can hỏa, trừ phong nhiệt và thường dùng để chữa các bệnh liên quan đến mắt như đau mắt đỏ, mắt sưng tấy.
Ngoài ra, Mào gà trắng còn được biết đến với công dụng cầm máu hiệu quả, hỗ trợ điều trị các chứng xuất huyết như chảy máu cam, thổ huyết, rong kinh, chảy máu tử cung, lòi dom (trĩ), cũng như các bệnh lý về gan và viêm nhiễm mắt do nóng trong. Trong một số vùng, cây còn được sử dụng trong bài thuốc chữa rắn cắn, nhờ tính chất thanh nhiệt giải độc.
Với đặc điểm dễ trồng, dễ thích nghi cùng giá trị dược liệu phong phú, cây Mào gà trắng không chỉ là một loài hoa đẹp mà còn là “vị thuốc quý trong vườn nhà” được nhiều người dân vùng cao và đồng bằng sử dụng từ bao đời nay.
Điều kiện sinh trưởng Mào gà trắng
Cây Mào gà trắng là loài ưa nóng, thích nghi tốt trong môi trường có nhiệt độ cao, ánh sáng đầy đủ và không khí khô thoáng. Đây là giống cây không chịu được rét, do đó thời vụ trồng thích hợp nhất là vào mùa xuân, khi thời tiết bắt đầu ấm dần lên, đặc biệt là từ tháng 2 đến tháng 4 dương lịch.
Nhiệt độ lý tưởng để hạt Mào gà trắng nảy mầm dao động từ 20 – 25°C. Trong điều kiện này, hạt sẽ dễ dàng phát triển thành cây con khỏe mạnh, ít sâu bệnh. Cây cần được trồng ở nơi có nhiều nắng như sân vườn, ban công hoặc ruộng thoáng đãng, tránh các khu vực râm mát, ẩm thấp vì sẽ làm cây còi cọc và kém ra hoa.
Kỹ thuật trồng cây Mào gà trắng
Cách nhân giống cây
Cây Mào gà trắng thường được nhân giống bằng hạt, một phương pháp đơn giản và hiệu quả, phù hợp cả với người mới bắt đầu làm vườn. Để cây sinh trưởng khỏe mạnh và ra hoa đẹp, việc chọn hạt giống chất lượng là bước đầu tiên rất quan trọng. Bạn nên chọn những hạt đen bóng, chắc mẩy, thu hái từ cây mẹ khỏe mạnh, không sâu bệnh. Trước khi gieo, có thể ngâm hạt trong nước ấm khoảng 2–4 tiếng để kích thích hạt nảy mầm nhanh hơn.
Kỹ thuật trồng cây
Để cây Mào gà trắng sinh trưởng khỏe mạnh và cho hoa đẹp, khâu chuẩn bị đất và trồng cây đóng vai trò rất quan trọng. Loài cây này thích hợp nhất với đất thịt nhẹ, tơi xốp, giàu mùn, có khả năng thoát nước tốt và độ pH lý tưởng nằm trong khoảng 6 – 6,5. Trước khi gieo hạt, bạn nên xới đất thật tơi, tưới nước nhẹ để tạo độ ẩm vừa phải, sau đó bón thêm phân hữu cơ hoặc phân chuồng hoai mục để tăng dinh dưỡng cho đất.
Sau khi đất đã sẵn sàng, rắc đều hạt lên lớp đất mỏng, rồi phủ nhẹ một lớp đất mịn lên trên. Để giữ độ ẩm và che nắng, bạn nên phủ thêm một lớp rơm rạ hoặc cỏ khô. Trong suốt giai đoạn này, bạn nên dùng bình phun sương để tưới tránh trôi hạt. Nếu điều kiện thuận lợi, hạt sẽ bắt đầu nảy mầm sau khoảng 3 – 5 ngày.
Khi cây con cao khoảng 5 – 6cm, bạn có thể tiến hành đánh tỉa và chuyển cây ra trồng ở vị trí cố định. Khoảng cách giữa các cây nên đảm bảo từ 20 – 25cm để cây có không gian phát triển, dễ chăm sóc và ít sâu bệnh. Bạn có thể trồng cây Mào gà trắng trong luống đất vườn, dọc hàng rào hoặc trong các chậu cảnh – đều rất phù hợp và mang lại giá trị thẩm mỹ cao. Việc trồng đúng kỹ thuật từ đầu sẽ giúp cây sinh trưởng tốt, cho hoa dày và lâu tàn, đồng thời giữ được dược tính nếu sử dụng làm thuốc.
Cách chăm sóc cây Mào gà trắng
Trong giai đoạn đầu sau khi trồng, bạn nên tưới nước đều đặn từ 1–2 lần mỗi ngày, vào buổi sáng sớm và chiều mát. Tần suất tưới có thể điều chỉnh tùy vào điều kiện thời tiết – nên giữ cho đất luôn ẩm nhẹ nhưng không bị úng.
Khi cây được khoảng 35 ngày tuổi, bạn nên tiến hành bấm ngọn để thúc đẩy sự phát triển của các chồi nách. Việc này giúp cây phân nhánh tốt hơn, từ đó tạo điều kiện cho cây ra nhiều hoa hơn, hoa sẽ to, đều và có hình dáng đẹp. Ngoài ra, đừng quên thường xuyên làm cỏ, xới nhẹ đất quanh gốc để đất luôn tơi xốp, thoáng khí, hạn chế sâu bệnh và giúp rễ cây phát triển khỏe mạnh.
Các loại bệnh và cách phòng tránh
Trong quá trình trồng, cây Mào gà trắng có thể bị tấn công bởi một số loại sâu bệnh phổ biến, đặc biệt là sâu xanh – loài sâu thường ăn lá và chồi non, khiến cây chậm phát triển, kém ra hoa. Bên cạnh đó, cây cũng dễ mắc các bệnh do nấm như đốm nâu, đốm than, đốm vân vàng, làm lá bị thâm đen, úa vàng và rụng sớm, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và sức sống của cây.
Để phòng trừ hiệu quả, bạn nên thường xuyên giữ cho vườn hoặc khu trồng thông thoáng, tránh để cây bị ẩm ướt kéo dài – đây là điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh phát triển. Việc tưới nước cũng cần đúng thời điểm và lượng nước hợp lý, tránh tưới vào buổi trưa nắng hoặc quá muộn vào buổi tối.
Khi phát hiện dấu hiệu sâu bệnh, nên dùng thuốc bảo vệ thực vật pha loãng để phun phòng trừ. Ưu tiên sử dụng thuốc sinh học hoặc chế phẩm thân thiện với môi trường, vừa giúp kiểm soát sâu bệnh hiệu quả, vừa an toàn cho sức khỏe người trồng và không gây hại đến hệ sinh thái xung quanh. Nếu trồng quy mô nhỏ, bạn có thể kết hợp các cách tự nhiên như dùng nước tỏi, gừng, ớt… để phun phòng sâu bệnh nhẹ.
Thu hoạch và bảo quản
Bộ phận được dùng làm thuốc của cây Mào gà trắng chủ yếu là hạt, còn gọi là Thanh lương tử. Hạt có vị đắng, tính hơi hàn, được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền với công dụng thanh nhiệt, trừ phong nhiệt và hỗ trợ điều trị các bệnh về mắt, gan, xuất huyết nội.
Thời điểm thu hoạch hạt tốt nhất là vào tháng 9 đến tháng 10, khi cụm hoa đã già và hạt bên trong đã chín đều. Lúc này, người trồng sẽ hái hoa về, phơi khô dưới nắng nhẹ, sau đó đập nhẹ để lấy hạt, sàng sẩy loại bỏ tạp chất rồi tiếp tục phơi khô thêm lần nữa để bảo quản được lâu dài mà không bị ẩm mốc.
Hạt Mào gà trắng sau khi sơ chế đúng cách có thể được dùng để sắc uống hoặc phối hợp trong các bài thuốc Đông y, đặc biệt là các bài thuốc điều trị chảy máu cam, rong kinh, đau mắt đỏ, lòi dom (trĩ) và các chứng nóng trong, gan yếu. Nhờ tính mát và khả năng thanh nhiệt, tiêu viêm, hạt Mào gà trắng được nhiều lương y đánh giá là một vị thuốc quý, dễ tìm và dễ sử dụng trong đời sống hàng ngày.
