Mục lục
Mô tả cây
- Khiên ngưu là một loại dây leo, cuốn, thân mảnh, có điểm những lông hình sao.
- Lá hình tim, xẻ 3 thuỳ, nhẵn và xanh ở mặt trên, xanh nhạt và có lông ở mặt dưới, dài 14cm, rộng 12cm, cuống dài 5-9cm, gầy, nhẵn.
- Hoa màu hồng tím hay lai nhạt, lớn, mọc thành xim 1 đến 3 hoa, ở kẽ lá.
- Quả nang hình cầu, nhẵn, đường kính 8mm, có 3 ngăn. Hạt 2- 4, hình 3 cạnh, lưng khum, hai bên dẹt, nhẵn, nhưng ở tẻ hơi có lông, màu đen hay trắng tuỳ theo loài, dài 5-8mm, rộng 3-5mm. 100 hạt chỉ nặng chừng 4,5g.
Phân bố, thu hái và chế biến
- Mọc hoang ở nhiều tỉnh nước ta. Còn mọc ở Ấn Độ, Inđônêxia, Thái Lan, Nhật Bản, Philipin, Trung Quốc. Vào các tháng 7-10, quả chín, người ta hái về, đập lấy hạt phơi khô là được.
Thành phần hoá học
- Trong khiên ngưu có chừng 2% chất glucozit gọi là phacbitin có tác dụng tẩy, ngoài ra còn chừng 11% chất béo và 2 sắc tố cũng là glucozit. Phacbitin được cấu tạo bởi các chất sau đây:
- Axit phacbitic C28H68O23 (bản thân cũng là một glucozit), axit tiglic, metyl etylaxetic, và axit nilic. Axit phacbitic cấu tạo bởi axit ipurolic glucoza và ramnoza.
Tác dụng dược lý
- Cấu tạo hoá học của phacbitin gần giống cấu tạo của chất jalapin, một chất nhựa tẩy có trong một số cây Convolvulus officinalis Benth, Ipomea orizahensis Led., Ịpomea simulans Hance cùng họ với Bìm bìm nhưng không có thấy ở nước ta.
- Phacbitin có tác dụng tẩy mạnh, có tăng sức co bóp của ruột. Theo Ngô Vân Thuỳ (1948, Trung Hoa y học tạp chí, 34: 435) hắc sửu và bạch sửu còn có tác dụng trừ diệt giun (trong thí nghiệm) nhưng chưa rõ tác dụng diệt giun của nó trong cơ thể động vật như thể nào.
Vị thuốc Khiên ngưu
Hình ảnh vị thuốc Khiên ngưu
Tính vị: vị cay, tính nóng hơi có độc,
Quy kinh: vào 3 kinh phế, thận, và đại tràng.
Công dụng:
- Tả khí phân thấp nhiệt, trục đờm, tiêu ẩm lợi nhị tiện là thuốc chữa tiện bĩ, và cước khí, chủ trị hạ khí, lợi tiểu chữa cước thũng, sát trùng.
- Trong thực tế, khiên ngưu dùng làm thuốc thông đại và tiểu tiện, thông mật đôi khi có tác dụng ra giun.
Liều dùng
Mỗi ngày 2-3g tán bột, dùng nước chiêu thuốc. Nếu dùng nhựa khiên ngưu chỉ dùng mỗi ngày 0,20-0,40g, có thể dùng tới 0,60- 1,20g
- Nhựa khiên ngưu chế như sau: Chiết suất bằng cồn, cô để thu hồi cồn, dùng nước rửa cặn còn lại cho hết phần tan trong nước, sấy khô.
Bài thuốc có vị Khiên ngưu
Chữa phù thũng, nằm ngồi không được:
Khiên ngưu 10g, nước 300ml. Sắc còn 150ml chia 2 lần uống trong ngày, nếu tiểu tiện nhiều được thì khỏi Có thể tăng liều uống cao hơn nữa tuỳ theo bệnh tình có thể uống tới 40g.
Viên khiên ngưu chữa tinh thần phân liệt:
Đại hoàng 12g, hùng hoàng 12g, nấc và bạch sửu 24g, kẹo mạch nha 1 6g. Các vị tán bột, viên thành viên 2g. Ngày uống 4 viên. Dùng một đợt 15 ngày liền, nghỉ 7 ngày rồi lại dùng tiếp.