Cây Mần tưới không chỉ là dược liệu quý trong y học dân gian mà còn được dùng như một loại rau gia vị độc đáo. Với đặc tính dễ trồng, ít sâu bệnh và tái sinh mạnh, Mần tưới là lựa chọn lý tưởng để trồng quanh vườn, ven lối đi hay trong các mô hình trồng cây thuốc tại nhà. Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn bạn quy trình trồng và chăm sóc cây Mần tưới đúng kỹ thuật, giúp cây phát triển khỏe mạnh và cho năng suất tốt.
Thông tin về cây Mần tưới
Cây Mần tưới (tên khoa học: Eupatorium fortunei Turcz), còn được gọi là trạch lan, lan thảo hay co phất phứ (tiếng Thái), thuộc họ Cúc (Asteraceae), là một loài cỏ dược liệu mọc phổ biến ở nhiều vùng miền.
Cây Mần tưới cao trung bình khoảng 50cm đến 1m, thân và cành có màu hơi tím, nhẵn, có rãnh chạy dọc. Lá mọc đối, dài từ 8–10cm, rộng 1,5–2cm, mép có răng cưa to và nông, mặt lá có sắc tím nhẹ, gân lá nổi rõ. Hoa mọc thành chùm ở đầu cành hoặc kẽ lá, có màu tím hồng, tràng hoa loe về phía đầu, nở rộ vào tháng 4–5 (ở miền Bắc). Quả bế nhỏ, màu đen nhạt, có 5 cạnh rõ ràng.
Trong y học dân gian, cây Mần tưới thường được sử dụng để trừ bọ gà, rệp mọt, chấy rận và một số loại côn trùng khác. Ngoài ra, ngọn non của cây còn được dùng làm gia vị trong ẩm thực như ăn sống, đúc dồi lợn, dồi chó. Tại Trung Quốc, Mần tưới còn được dùng làm thuốc lợi tiểu, hỗ trợ tiêu hóa, điều hòa kinh nguyệt và giảm sốt. Với đặc điểm dễ nhận biết và công dụng đa dạng, Mần tưới là một trong những cây thuốc quý trong kho tàng dược liệu truyền thống.
Điều kiện sinh trưởng của cây Mần tưới
Cây Mần tưới là loài dược liệu dễ trồng, thích hợp với khí hậu nhiệt đới. Thường được trồng vào mùa xuân là thời điểm thời tiết ấm áp, độ ẩm cao, rất thuận lợi cho cây bén rễ và phát triển. Vào mùa đông, phần thân lá trên mặt đất có thể lụi tàn, nhưng cây vẫn giữ khả năng tái sinh mạnh nhờ chồi và rễ ngầm.
Cây ưa ẩm, ưa sáng và chịu bóng nhẹ, nên thường được trồng xen trong các vườn cây như vườn chuối để tận dụng độ ẩm và ánh sáng tán xạ. Đất trồng lý tưởng là đất tơi xốp, giàu hữu cơ, thoát nước tốt, pH từ 5.5–6.5. Nếu chuẩn bị đất kỹ và chọn đúng thời điểm, cây sẽ ra hoa nhiều hàng năm và phát triển khỏe mạnh.
Quy trình trồng và chăm sóc cây Mần tưới
Phương pháp nhân giống
Hiện nay có hai phương pháp nhân giống phổ biến là gieo hạt và giâm cành, trong đó trồng bằng cành là phương pháp chính nhờ hiệu quả cao, dễ thực hiện.
Nhân giống bằng hạt
Hạt Mần tưới được thu từ quả bế già, sau đó phơi khô và bảo quản nơi khô ráo. Gieo hạt thường tiến hành vào mùa xuân (tháng 2–4), khi thời tiết ấm và độ ẩm cao. Hạt được gieo trực tiếp vào luống đất tơi xốp hoặc bầu ươm, giữ ẩm thường xuyên để hạt nảy mầm sau khoảng 5–7 ngày. Phương pháp này phù hợp khi cần trồng diện tích lớn hoặc tạo cây giống lâu dài.
Nhân giống bằng cành (giâm cành)
Đây là cách trồng được áp dụng phổ biến vì cây bén rễ nhanh, tỷ lệ sống cao. Chọn những đoạn thân bánh tẻ dài khoảng 10–15cm, có từ 2–3 mắt. Cắm cành vào luống đất đã làm ẩm, có thể cắm nghiêng nhẹ để tăng diện tích tiếp xúc với đất. Sau đó che nắng nhẹ và tưới đều để giữ ẩm. Sau vài ngày, cành bắt đầu ra rễ và phát triển chồi mới. Cây Mần tưới sau khi giâm cành có thể phát triển nhanh và ra hoa đều hàng năm.
Kỹ thuật trồng cây Mần tưới
Cây Mần tưới dễ trồng, sinh trưởng khỏe và phù hợp với nhiều điều kiện canh tác khác nhau. Để cây phát triển tốt, ra chồi đều và cho năng suất ổn định, người trồng nên thực hiện đúng kỹ thuật trồng như sau:
Chuẩn bị đất
Trước khi trồng, cần làm đất thật tơi xốp, lên luống cao khoảng 15–20cm để dễ thoát nước, nhất là vào mùa mưa. Bón lót phân chuồng hoai mục hoặc phân hữu cơ vi sinh giúp bổ sung dinh dưỡng và cải tạo đất. Đất trồng nên chọn nơi có độ ẩm cao, thoáng gió, ánh sáng nhẹ, lý tưởng nếu trồng xen trong vườn chuối hoặc ven hàng rào.
Trồng cây
Mặc dù có thể trồng bằng hạt, nhưng phổ biến nhất là trồng bằng cành giâm. Chọn những đoạn cành gần gốc, có rễ càng tốt, dài từ 10–30cm. Khi trồng, đặt cành theo chiều nghiêng, phần gốc cắm xuống đất, phần ngọn hướng lên trên. Lấp đất sâu khoảng 2/3 chiều dài cành để cố định và giúp cành dễ bén rễ. Cành giâm nên được trồng cách nhau 25–30cm để cây có đủ không gian phát triển.
Việc giâm cành có thể tiến hành vào mùa xuân hoặc mùa thu, khi thời tiết mát mẻ, độ ẩm cao. Nếu giữ ẩm tốt, cành sẽ ra rễ nhanh và nảy mầm sau 7–10 ngày.
Tưới nước
Sau khi trồng, nên tưới nước nhẹ để giữ độ ẩm. Những ngày đầu cần duy trì tưới đều đặn vào sáng sớm hoặc chiều mát. Tránh để đất quá khô, vì cây non rất cần nước để phát triển bộ rễ.
Với cách trồng đúng kỹ thuật, sau khoảng 3–4 tháng, cây Mần tưới sẽ cho thu hoạch. Giai đoạn đầu nên thu hái lá non, sau đó mới cắt cả cành mang lá để sử dụng làm thuốc hoặc làm gia vị.
Chăm sóc cây Mần tưới
Cây Mần tưới là loại cây dễ trồng, ít tốn công chăm sóc. Tuy nhiên, để cây phát triển tốt, cho năng suất cao và hạn chế sâu bệnh, người trồng vẫn cần thực hiện một số biện pháp chăm sóc cơ bản sau:
Tưới nước và thoát nước
Cây ưa ẩm nhưng không chịu được úng, vì vậy cần tưới nước bổ sung vào những ngày nắng nóng, khô hạn để giữ ẩm cho đất. Đồng thời, phải đảm bảo đất thoát nước tốt, đặc biệt trong mùa mưa, tránh để cây bị ngập úng gây thối rễ và chết cây.
Bón phân
Sau mỗi lần thu hoạch, nên bón thúc bằng phân đạm pha loãng hoặc phân hữu cơ để cây nhanh phục hồi và tiếp tục đẻ nhánh. Việc bón đúng và đủ dinh dưỡng giúp cây ra nhiều chồi mới, lá xanh và phát triển đồng đều.
Phòng bệnh
Cây Mần tưới hiếm khi bị sâu bệnh nghiêm trọng, tuy nhiên vào mùa mưa hoặc khi trồng dày, cây có thể bị bệnh thối nhũn do độ ẩm cao. Để phòng tránh, nên tỉa thưa cây định kỳ, tạo độ thông thoáng cho luống trồng, hạn chế nấm bệnh phát sinh.
Thu hoạch và bảo quản
Thời điểm thu hoạch
Cây Mần tưới có thể thu hoạch sau khoảng 2–3 tháng trồng, khi cây đã phát triển ổn định. Thời điểm tốt nhất để thu hái là vào mùa hạ, trước khi cây ra hoa, vì đây là lúc hàm lượng hoạt chất trong cây đạt cao nhất. Ban đầu, nên thu hái lá non hoặc ngọn cây để dùng làm rau ăn kèm hoặc làm thuốc. Khi cây phát triển mạnh hơn, có thể cắt cả cành mang lá hoặc thu hoạch toàn cây tùy theo mục đích sử dụng.
Sơ chế và bảo quản
Phần thu hoạch có thể được sử dụng tươi ngay sau khi rửa sạch hoặc phơi khô trong bóng râm, nơi thoáng mát để làm dược liệu. Tránh phơi trực tiếp dưới nắng gắt vì có thể làm giảm dược tính và mất màu của cây. Sau khi khô hoàn toàn, nên bảo quản dược liệu trong túi kín hoặc hộp sạch, đặt ở nơi khô ráo, tránh ẩm và ánh sáng trực tiếp, giúp giữ được chất lượng lâu dài.
Lời kết
Trồng cây Mần tưới không quá phức tạp, chỉ cần chuẩn bị đất phù hợp, giâm cành đúng cách và chú ý chăm sóc định kỳ, bạn đã có thể sở hữu một nguồn dược liệu tự nhiên ngay tại vườn nhà. Hy vọng quy trình trồng cây Mần tưới trong bài viết sẽ giúp bạn dễ dàng bắt đầu và thành công với loại cây hữu ích này.
