Nghe tên “cây mặt quỷ” nhiều người dễ liên tưởng đến loài cây độc, nguy hiểm. Thế nhưng trong Đông y, đây lại là một vị thuốc quý được dân gian truyền lại với nhiều công dụng hỗ trợ sức khỏe đáng chú ý. Vậy cây mặt quỷ có tác dụng gì, dùng thế nào cho đúng để phát huy hiệu quả mà vẫn an toàn? Cùng khám phá ngay trong bài viết dưới đây.
Mục lục
Giới thiệu về cây mặt quỷ
Tên gọi: Cây mặt quỷ có tên khoa học: Morinda umbellate L. (Morinda scadens Roxb., Stigmanthus cymosus Lour), thuộc họ Rubiaceae. Hay còn được gọi là ngải mặt quỷ hay mặt quỷ rừng, là loài thảo dược mọc hoang ở nhiều vùng núi nước ta. Tên gọi độc đáo của cây xuất phát từ hình dáng thân rễ xù xì, uốn lượn như khuôn mặt quỷ, khiến người dân dễ nhận biết.
Đặc điểm nhận dạng cây mặt quỷ:
- Cây mặt quỷ là loại cây mọc tỏa, thân mềm thân leo có thể dài tới 10m.
- Lá mọc so le, thuôn dài, mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt hơn.
- Hoa nhỏ màu trắng hoặc tím nhạt, mọc thành chùm ở kẽ lá, tràng có ống có lông ở vùng cổ, thuỳ 4 thon. Hoa có thể ra quanh năm
- Quả gồm những hạch dính nhau có màu đỏ, rộng 8-10mm, hình cầu, dẹp, có bề mặt sù xì, hình thù quái dị, giống như một con quỷ với nhân cao 4mm, dày 2mm. Mỗi nhân có 1 hạt.
Phân bố: Cây mặt quỷ thường mọc tự nhiên ở các vùng rừng núi ẩm mát như Tây Bắc, Tây Nguyên và một số tỉnh miền Trung.
Trong y học cổ truyền, toàn cây đều được dùng làm thuốc, phổ biến nhất là rễ và thân. Cây có vị đắng, cay, tính ấm, được cho là có tác dụng hành khí, tán hàn, giảm đau, tiêu viêm, hỗ trợ điều hòa khí huyết và giảm nhức mỏi.
Cây mặt quỷ có tác dụng thế nào?
Trong y học cổ truyền, cây mặt quỷ được xem là vị thuốc có khả năng hành khí, tán hàn, hoạt huyết và giảm đau. Dưới đây là những công dụng tiêu biểu của cây mặt quỷ:
Trị mụn nhọt, mẩn ngứa
Trong y học cổ truyền, cây mặt quỷ có vị cay, ngọt, tính hơi nóng, trong rễ cây mặt quỷ có chứa chất glucosid và một số chất tác dụng thanh nhiệt, giải độc nên cây mặt quỷ có khả năng làm dịu các vết sưng viêm, mụn nhọt, hoặc vết thương ngoài da.
Chữa rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, kiết lị
Ở các nước trên thế giới như Ấn Độ, người ta đã sử dụng lá cây mặt quỷ kết hợp với một số loại thảo dược khác hoặc một số chất thơm sắc nước uống dùng trị ỉa chảy và lỵ khá hiệu quả và được ưa chuộng.
Theo lý luận Đông y, do cây có tính ấm, vị đắng cay, nên giúp tán hàn, thúc đẩy khí huyết lưu thông trong vùng bụng, từ đó làm giảm cảm giác đầy tức, khó chịu sau ăn. Tuy nhiên, không nên dùng liên tục mỗi ngày, mà chỉ nên sử dụng trong các trường hợp khó tiêu nhẹ, cảm lạnh bụng hoặc đầy hơi tạm thời.
Chữa khớp, thấp khớp đốt đau phong thấp
Đây là tác dụng nổi bật và được biết đến nhiều nhất của cây mặt quỷ. Người dân vùng núi thường dùng rễ cây ngâm rượu để xoa bóp hoặc uống liều nhỏ, giúp giảm cảm giác nhức mỏi, tê cứng khớp khi thay đổi thời tiết.
Theo Đông y, cây mặt quỷ có tác dụng hành khí, hoạt huyết, giúp lưu thông máu tốt hơn ở vùng bị ứ trệ, từ đó giảm sưng viêm và đau nhức.Ttrong cây mặt quỷ có vị cay, ngọt, tính hơi nóng có tác dụng tả hoả, ích thân, cường gân cốt. Trong thành phần dược tính của cây mặt quỷ được ác dược sĩ, giảng viên tại Trường Cao đẳng Y dược TP HCM đã xét nghiệm thấy chất glucosid và các dẫn xuất anthraquinone bên trong rễ của cây mặt quỷ.
Khi ngâm rượu, các hoạt chất thẩm thấu qua da còn giúp làm ấm cơ, giãn gân cốt, hỗ trợ giảm đau hiệu quả cho người bị phong thấp hoặc lao động nặng.
Chữa sốt, ho, cầm máu
Ở Trung Quốc, theo sách Hải Nam thực vật chí, dùng cây mặt quỷ bỏ rễ chữa sốt, ho, cầm máu, trị đau dạ dày, viêm gan cấp, ngoại thương chảy máu. Ngoài ra đã có nghiên cứu chúng minh, cây mặt quỷ còn dùng trị đau lưng, tê thấp.
Trị các bệnh về tiết niệu, các vết thương vết cắn
Ở Inđônêxia, người ta sử dụng cây mặt quỷ để điều trị các bệnh: đau bụng, ỉa chảy, bệnh về cơ quan tiết niệu, bệnh đái đường bệnh tê phù, bệnh lao phổi, đau ngực, ho, đau gan, chữa các vết cắn, vết đứt và các vết thương.
Giúp điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh
Bên cạnh tác dụng giảm đau nhức, cây mặt quỷ còn được dùng trong một số bài thuốc dân gian dành cho phụ nữ có kinh nguyệt không đều hoặc đau bụng kinh dữ dội.
Khi phối hợp với các vị thuốc “hoạt huyết” khác như ích mẫu, ngải cứu, hương phụ, cây mặt quỷ giúp lưu thông khí huyết, điều hòa chu kỳ kinh và làm dịu cơn co thắt tử cung. Tuy nhiên, vì đặc tính mạnh, phụ nữ cần dùng theo hướng dẫn của thầy thuốc Đông y, tuyệt đối không tự ý sắc uống hoặc dùng kéo dài, tránh ảnh hưởng đến nội tiết và sức khỏe sinh sản.
Một số bài thuốc trị bệnh của cây mặt quỷ
Trong dân gian, cây mặt quỷ thường được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, tùy vào mục đích trị liệu. Nhờ đặc tính hành khí, hoạt huyết, giảm đau và tiêu viêm, loại cây này được kết hợp trong nhiều bài thuốc hỗ trợ sức khỏe, đặc biệt là xương khớp và kinh nguyệt. Dưới đây là một số cách dùng phổ biến được người dân truyền lại:
1. Chữa đau nhức xương khớp, phong thấp
- Nguyên liệu: 20g rễ cây mặt quỷ khô, 500ml rượu trắng 40 độ.
- Cách làm: Cho rễ cây vào bình thủy tinh, đổ rượu vào ngâm khoảng 7–10 ngày.
- Cách dùng: Uống mỗi ngày 1–2 lần, mỗi lần 1 chén nhỏ (hoặc dùng xoa bóp ngoài da).
- Công dụng: Giúp giảm đau nhức, tê mỏi khớp, kích thích lưu thông khí huyết.
2. Giảm sưng viêm, đau ngoài da
- Nguyên liệu: Một nắm lá cây mặt quỷ tươi.
- Cách làm: Rửa sạch, giã nát rồi đắp trực tiếp lên vùng sưng đau hoặc mụn nhọt.
- Công dụng: Hỗ trợ giảm viêm, tiêu độc, làm dịu vết sưng, giúp vết thương nhanh lành hơn.
- Lưu ý: Nên thử trước trên vùng da nhỏ để tránh kích ứng, không đắp lên vết thương hở sâu.
3. Hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh
- Nguyên liệu: Rễ cây mặt quỷ 8g, ngải cứu 10g, ích mẫu 12g.
- Cách làm: Sắc chung với 500ml nước, đun cạn còn 200ml.
- Cách dùng: Uống 2–3 ngày trước kỳ kinh, chia làm 2 lần trong ngày.
- Công dụng: Giúp điều hòa khí huyết, giảm đau bụng kinh, hạn chế tình trạng kinh nguyệt không đều.
Các bài thuốc trên chỉ nên xem như tài liệu tham khảo. Tùy thuộc vào cơ địa của từng người mà hiệu quả mang lại là khác nhau. Vì cây mặt quỷ có tính hoạt huyết mạnh, người dùng cần hỏi ý kiến thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng, đặc biệt là phụ nữ mang thai, người có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc khác. Việc dùng đúng liều, đúng cách sẽ giúp phát huy công dụng của cây mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
Những lưu ý khi dùng cây mặt quỷ
Mặc dù cây mặt quỷ được dân gian xem là vị thuốc quý với nhiều công dụng hỗ trợ sức khỏe, nhưng không phải ai dùng cũng an toàn. Giống như nhiều loại thảo dược khác, cây mặt quỷ có thể chứa độc tính nhẹ, và nếu dùng sai liều hoặc chế biến không đúng cách, cơ thể có thể gặp phải phản ứng bất lợi. Khi sử dụng, bạn nên ghi nhớ một số nguyên tắc sau để đảm bảo an toàn:
- Không tự ý dùng liều cao hoặc kéo dài: Cây có hoạt chất mạnh, dễ gây rối loạn tiêu hóa, chóng mặt, tụt huyết áp nếu dùng quá mức.
- Phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ không nên dùng: Vì cây có tính hoạt huyết, có thể ảnh hưởng đến thai kỳ hoặc sức khỏe trẻ.
- Không tự hái cây rừng để dùng: Cây mặt quỷ dễ nhầm với một số loài có độc, nên chỉ nên mua tại cơ sở Đông y uy tín.
- Tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi dùng: Đặc biệt nếu bạn đang điều trị bệnh hoặc uống thuốc tây khác, để tránh tương tác không mong muốn.
- Theo dân gian, cây mặt quỷ tươi, quả có tính độc nên không nên để gần tầm tay trẻ em
- Tác dụng của cây mặt quỷ còn tùy thuộc vào cơ địa hấp thụ của mỗi người, khi sử dụng nên qua thăm khám và chỉ định của thầy thuốc.
Cây mặt quỷ tuy mang tên gọi có phần đáng sợ, nhưng trong dân gian lại được xem là vị thuốc quý với nhiều công dụng như giảm đau nhức xương khớp, hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, tiêu viêm và kích thích tiêu hóa. Tuy nhiên, người dùng không nên tự ý sử dụng mà cần tham khảo ý kiến thầy thuốc để được hướng dẫn liều lượng, cách chế biến phù hợp.
