Cây Đại tướng quân và cây Trinh nữ hoàng cung là hai loại thảo dược được biết đến với nhiều công dụng hữu ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, hai cây này lại có đặc điểm khá giống nhau, khiến nhiều người gặp khó khăn trong việc phân biệt. Vậy chúng khác nhau như thế nào, dùng nhầm có sao không? Bài viết này sẽ giải đáp tất cả thắc mắc trên, chúng ta hãy cùng tham khảo nhé.
Mục lục
1. Cách nhận biết cây đại tướng quân và cây trinh nữ hoàng cung
Cây Đại tướng quân chia thành 2 loại chính là đại tướng quân màu trắng (Crinum asiaticum) hay còn gọi lá náng hoa trắng và đại tướng quân màu đỏ (Crinum ensifolium) có tên khác là náng hoa đỏ. Cây Trinh nữ hoàng cung có tên khoa học Crinum Latifolium. Cả hai đều thuộc họ Amaryllidaceae và được trồng để làm cảnh, trang trí nhà cửa, sân vườn. Đặc biệt là ứng dụng sử dụng trong y học dân gian để chữa trị một số bệnh.
Thoạt nhìn cả hai cây này đều giống nhau về lá, hoa tuy nhiên nếu quan sát kỹ chúng ta có thể dễ dàng phân biệt được.
Dưới đây là cách nhận biết cây đại tướng quân và cây trinh nữ hoàng cung:
| Đặc điểm phân biệt | Đại tướng quân | Trinh nữ hoàng cung |
| Lá | – Kích thước to, dày, rộng 5 – 10 cm
– Cạnh lá lượn sóng, không có vân song song – Màu xanh đậm – Lá khô thường không có mùi hoặc có mùi rất nhẹ như tỏi |
– Kích thước nhỏ hơn, rộng 2 – 4 cm
– Cạnh lá lượn nhiều sóng, có vân song song – Màu xanh nhạt hơn – Lá sau khi phơi khô thường có mùi hương nhẹ của tinh dầu |
| Hoa | – Mọc thành cụm tán, 6 – 18 hoa
– Màu trắng hoặc hơi đỏ – Có mùi thơm, đặc biệt vào buổi chiều – Khi nở, hoa sẽ nở cùng một lúc |
– Hoa hình loa kèn, 6 – 12 cánh, đường kính khoảng 5 – 7 cm
– Màu trắng pha tím hoặc hồng nhạt trên cánh hoa – Mùi thơm nhẹ – Hoa nở theo kiểu từng bông một và đối nhau |
| Củ | – Hình bầu dục
– Màu đỏ hoặc hồng nhạt |
– Hình tròn
– Màu trắng |
Cách nhận biết chi tiết như sau:
Lá:
- Đại Tướng Quân: Lá to, dày, màu xanh đậm, không có gân song song, hình ngọn giáo, lõm vào trong, có khía, mép nguyên, dài tới 1 – 1,2m, rộng 8 – 15 cm. Khi cắt ngang phần dưới gốc của lá thấy cuống lớn có nhiều lỗ khí nhỏ xếp dọc.
- Trinh Nữ Hoàng Cung: Lá mỏng, xanh nhạt, có gân song song, hình dạng lượn sóng, mép nguyên, dài 30 – 50 cm, rộng 5 – 7 cm. Khi cắt phần dưới gốc của nó thấy cuống nhỏ, cũng có lỗ khí, hai bên lá mỏng.
Hoa:
- Đại Tướng Quân: Hoa mọc phát triển trên một cán hoa dài hẹp, đường kính gần bằng ngón tay, dài khoảng 80 – 100 cm, rộng 3 – 8cm. Hoa mọc thành cụm tán, cán hoa thường mang 6 – 18 hoa, có khi nhiều hơn. Hoa màu trắng hoặc đỏ, thường nở vào tháng 3 – 7 hàng năm, có khi có kỳ hoa thứ hai vào tháng 9 – 10.
- Trinh Nữ Hoàng Cung: Hoa mọc phát triển kiểu loa kèn trên một cán dẹt, dài 30 – 40 cm. Hoa màu trắng pha tím hoặc hồng nhạt, mọc thành cụm 6 – 12 hoa. Thường nở vào tháng 3 – 4 hàng năm.
Củ:
- Đại Tướng Quân: Củ thuôn dài, hình bầu dục, màu đỏ hoặc hồng, đường kính 5 – 10 cm.
- Trinh Nữ Hoàng Cung: Củ hình tròn (giống như củ hành tây), màu trắng, đường kính 3 – 5 cm.
Dựa vào những đặc điểm này, người dùng có thể dễ dàng nhận biết hai loại cây Đại tướng quân & cây Trinh nữ hoàng cung và sử dụng cho chính xác.
Tìm hiểu thêm: Quy trình trồng cây trinh nữ hoàng cung
2. So sánh cây đại tướng quân và cây trinh nữ hoàng cung
Cây đại tướng quân và trinh nữ hoàng cung đều có các công trình nghiên cứu về thành phần và công dụng của chúng trong y học. Vậy chúng có thành phần và công dụng là gì? Chúng ta cùng tìm hiểu nhé!
| Đặc điểm so sánh | Cây Đại tướng quân | Cây Trinh nữ hoàng cung |
| Thành phần chính | Alkaloid (lycorine, criasiaticidin và pratorimin…)
Vitamin Các hợp chất kiềm (khiến dược liệu có mùi tỏi) |
Alkaloid (lycorine, crinafolin, crinafolidin..)
Flavonoid (astragalin, isoquercitrin…) Glucan |
| Công dụng chính | Điều trị bệnh xương khớp, mụn nhọt, lở loét, hỗ trợ tiêu hóa, nhuận tràng, giảm táo bón, chữa phì đại tuyến tiền liệt… | Điều trị u xơ tử cung, phì đại tuyến tiền liệt, chữa bệnh phụ khoa, đau tai… |
So sánh chi tiết như sau:
Thành phần chính:
Cây Đại tướng quân:
- Chứa alkaloid, đặc biệt là lycorine có tác dụng giảm đau, kháng viêm, kháng khuẩn, gây độc tế bào và kháng u, giảm phì đại tuyến tiền liệt.
- Ngoài ra, còn chứa vitamin và các hợp chất kiềm (khiến dược liệu có mùi tỏi).
Cây Trinh nữ hoàng cung:
- Cũng chứa alkaloid, đặc biệt là lycorine có tác dụng chống ung thư, kháng khuẩn, kháng virus…
- Ngoài ra, nó còn chứa flavonoid (astragalin, isoquercitrin…) và glucan.
Công dụng chính:
Đại tướng quân có thể dùng toàn thân (lá, hoa, quả) và được sử dụng theo nhiều cách khác nhau để điều trị bệnh như sắc nước uống, đắp ngoài da, nấu thành cao, ngâm rượu.
Theo y học cổ truyền, đại tướng quân có tác dụng thông huyết, tán ứ, giảm đau, tiêu sưng nên được sử dụng đắp vào những chỗ tụ máu, đau để giảm đau nhức xương khớp, bong gân, trật khớp, sưng tấy… Ngoài ra, nó còn có tác dụng nhuận tràng, giảm táo bón và long đờm, điều kinh.
Trong nghiên cứu “Sử dụng Dược liệu Việt Nam trong điều trị ung thư” của TSKH. Trần Văn Thanh và cộng sự có nói về công dụng của cây đại tướng quân hoa trắng (náng hoa trắng). Loại cây này có lycorin và crinamin có tác dụng diệt tế bào ung thư trong thực nghiệm. Chúng giúp chữa phì đại tuyến tiền liệt. Một số công dụng khác như: chữa thấp khớp, nhức mỏi, bong gân, sai khớp, tụ máu do ngã.
Trinh nữ hoàng cung thường sử dụng phần lá, thân hành và củ. Nó chủ yếu được dùng dưới dạng sắc uống, đắp giã để hỗ trợ điều trị bệnh lý.
Theo y học cổ truyền, trinh nữ hoàng cung có tác dụng hành huyết tán ứ, thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng giảm đau, thông lạc hoạt huyết. Ngoài ra, nó còn được sử dụng từ lâu dưới dạng nước sắc để chữa bệnh ung thư vú, ung thư tử cung, ung thư tuyến tiền liệt.
Theo “Nghiên cứu khả năng kích thích hệ miễn dịch chống ung thư của các alcaloid và flavonoid được chiết xuất từ lá cây Trinh nữ hoàng cung (Crinum latifolium L.) để sử dụng làm nguyên liệu sản xuất thuốc hỗ trợ điều trị ung thư” của TS. Nguyễn Thị Ngọc Trâm và cộng sự cho thấy loại cây này giúp ngăn ngừa sự phát triển của nhiều loại u, ung thư khác nhau như u xơ tuyến tiền liệt, ung thư vú, ung thư phổi, ung thư tử cung, ung thư dạ dày… Cơ chế bao gồm cả gián tiếp (nhờ tác dụng chống oxy hóa, tăng cường miễn dịch) và trực tiếp (gây độc tế bào ung thư).
Đọc thêm: Hiểu đầy đủ về tác dụng chữa ung thư của trinh nữ hoàng cung
Trinh nữ hoàng cung còn được dùng để chữa bệnh tiết niệu. Ngoài ra, theo y học nước ngoài như Campuchia còn sử dụng loại cây này chữa bệnh phụ khoa. Hay ở Ấn Độ dùng để giã đắp trị thấp khớp, mụn nhọt, áp xe, chữa đau tai.
3. Khi nào nên sử dụng cây đại tướng quân và cây trinh nữ hoàng cung?
Cây Đại tướng quân và cây Trinh nữ hoàng cung đều là những cây thuốc quý với nhiều công dụng hữu ích. Tuy nhiên, hai loại cây này lại có những điểm khác biệt nhất định về thành phần và hàm lượng nên tuỳ trường hợp mà sử dụng.
Cây Đại Tướng Quân nên sử dụng trong các trường hợp:
- Bệnh xương khớp: Khi bị đau nhức xương khớp, sưng tấy, bong gân, trật khớp, chấn thương té ngã. Lưu ý chỉ dùng ngoài, không dùng để uống.
- Phì đại tuyến tiền liệt, u xơ tuyến tiền liệt.
- Trĩ ngoại.
- Mụn nhọt, đinh mủ, rắn cắn, các bệnh viêm da.
- Gây nôn trong trường hợp cần thiết.
- Viêm họng, ho.
Cây Trinh Nữ Hoàng Cung nên sử dụng trong các trường hợp:
- U xơ, u nang, u tuyến: Khi bị u xơ tử cung, u nang buồng trứng, u tuyến tiền liệt…
- Mụn nhọt lở độc, áp xe mưng mủ, viêm tuyến sữa, đau tai.
- Tê thấp, đau nhức, thấp khớp, ngã gãy xương, đau đầu và đau khớp xương.
Cây Đại tướng quân và cây Trinh nữ hoàng cung có chứa một số thành phần tương đồng, nhưng cũng có một số khác biệt về hàm lượng và tác dụng. Do đó, nếu dùng nhầm cây có thể dẫn đến không đạt hiệu quả như mong muốn cũng như tăng nguy cơ xuất hiện tác dụng phụ gây hại cho cơ thể.
Theo “Nghiên cứu ancaloit từ các loài Crinum latifolium L. và Crinum asiticum L. của Việt Nam” của Trần Bạch Dương cho thấy Náng hoa trắng có tổng alcaloid = 0,118-0,268% lượng nguyên liệu thô. Trinh nữ hoàng cung có tổng alcaloid = 0,23-0,478% lượng nguyên liệu thô. Tuy nhiên hàm lượng lycorine có trong Đại tướng quân hoa trắng cao hơn gấp 2-3 lần so với Trinh nữ hoàng cung, nên cho hàm lượng dược chất cao hơn nếu cùng lượng. Từ đó giúp hỗ trợ điều trị bệnh u xơ tuyến tiền liệt hiệu quả hơn. Tuy nhiên, nếu lấy phần thân hành của cây Đại tướng quân đun sôi lấy nước uống hoặc ăn trực tiếp có thể dẫn tới ngộ độc, nôn ói, đau bụng, nhiệt độ tăng, mạch nhanh… Trong khi đó, trinh nữ hoàng cung không hề gây độc khi sử dụng theo cách này.
☛ Có thể bạn quan tâm: Giải đáp chi tiết: Uống trinh nữ hoàng cung có nóng không?
4. Một số bài thuốc chữa bệnh và lưu ý khi dùng
Bài thuốc với đại tướng quân
1. Điều trị đau nhức khớp xương, bong gân, sai gân
Nguyên liệu: 20g lá cây đại tướng quân.
Cách thực hiện:
- Rửa sạch lá với nước muối và để ráo.
- Giã nát lá để hơi giập.
- Thêm một ít rượu, hơ nóng và đắp vào vùng đau.
- Dùng gạc sạch băng lại.
- Thực hiện liên tục trong 3 ngày.
2. Điều trị các bệnh ngoài da, mụn nhọt, rắn cắn
Nguyên liệu: Lá cây đại tướng quân.
Cách thực hiện:
- Rửa sạch lá với nước muối và để ráo.
- Giã nát lá và đắp vào vùng da bị bệnh.
- Dùng gạc sạch băng lại.
Lưu ý: Có thể chắt lấy nước từ lá đã giã nát và uống mỗi ngày 1 lần.
3. Điều trị đau do bị ngã, va đập mạnh, sưng đau
Nguyên liệu: 20g lá cây đại tướng quân.
Cách thực hiện:
- Rửa sạch lá với nước muối và để ráo.
- Giã nát và hơ nóng, đắp vào chỗ đau.
- Dùng gạc sạch băng lại.
4. Điều trị đau lưng
Nguyên liệu: Lá cây đại tướng quân.
Cách thực hiện:
- Rửa sạch lá và để ráo.
- Rang nóng lá với muối hạt.
- Đặt lá vào khăn bông, chườm nóng vào lưng cho đến khi nguội.
- Sử dụng liên tục từ 3 đến 5 ngày.
5. Cải thiện đau mỏi lưng
Nguyên liệu: 20g lá cây đại tướng quân, muối sống.
Cách thực hiện:
- Rang muối sống cho đến khi chớm nổ.
- Cho lá vào chảo, trộn đều khoảng 2-3 phút.
- Đổ ra giấy báo, gói thành gói nhỏ và đặt dưới vùng thắt lưng.
- Thực hiện liên tục từ 3 đến 5 ngày.
5. Điều trị đau nhức khớp xương, bong gân
Nguyên liệu: 30g lá cây đại tướng quân, 30g mua thấp tươi, 20g dạ cầm tươi.
Cách thực hiện:
- Rửa sạch tất cả nguyên liệu với nước muối và để ráo.
- Giã nát và đắp vào chỗ đau.
- Dùng gạc sạch băng lại.
6. Chữa bệnh trĩ ngoại
Nguyên liệu: Lá cây đại tướng quân.
Cách thực hiện:
- Rửa sạch lá và để ráo.
- Giã nát và chắt lấy nước, uống mỗi ngày 1 lần.
- Phần bã đắp vào vùng da hậu môn và băng lại.
Lưu ý khi sử dụng
Chỉ dùng ngoài: Cây Đại tướng quân chỉ nên được sử dụng ngoài da để chữa các bệnh như đau nhức xương khớp, đau lưng, bong gân. Tuyệt đối không được uống.
Ngộ độc khi uống phải: Nếu vô tình uống phải nước ép hoặc ăn phần thân hành của cây Đại tướng quân, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng ngộ độc như đau bụng, nôn, tiêu chảy, mạch nhanh, và rối loạn hô hấp. Trong trường hợp này, có thể pha nước muối với giấm theo tỷ lệ 2:1 hoặc uống nước đường để giải độc. Nếu triệu chứng nặng, cần đến ngay cơ sở y tế để được theo dõi và điều trị kịp thời.
Liều lượng sử dụng: Khi sử dụng cây Đại tướng quân qua đường uống, liều lượng không nên vượt quá 10 – 30g mỗi ngày. Để tránh ngộ độc và đạt hiệu quả chữa bệnh, tốt nhất nên có sự chỉ dẫn của thầy thuốc về việc sử dụng dược liệu này.
Một số bài thuốc với trinh nữ hoàng cung
1. Giảm đau khớp, chữa chấn thương, tụ máu bầm
Nguyên liệu:
- Lá trinh nữ hoàng cung tươi
- Củ (thân hành) trinh nữ hoàng cung
- Huyết giác, lá cối xay, dây đau xương (20g mỗi loại)
- Quốc lão (6g)
Cách thực hiện:
- Hái lá tươi, rửa sạch, xào nóng và đắp vào khu vực cần điều trị.
- Nướng thân hành, giã dập và đắp vào nơi bị sưng đau (2-3 lần/ngày).
- Sắc nước từ các nguyên liệu trên, uống mỗi ngày 1 thang.
2. Điều trị viêm phế quản, ho
Nguyên liệu:
- 20g lá trinh nữ hoàng cung
- 20g tang bạch bì
- 6g cam thảo đất
- 10g ô phiến
Cách thực hiện:
- Nấu tất cả nguyên liệu với 1 lít nước, cho đến khi còn khoảng 300ml.
- Chia uống 2 lần/ngày trong vòng 1 tuần.
3. Chữa viêm loét dạ dày, u vú
Nguyên liệu:
- 3 lá trinh nữ hoàng cung tươi
Cách thực hiện:
- Rửa sạch, cắt khúc ngắn.
- Sắc với 2 chén nước đến khi còn 1/2 chén.
- Chia làm 3 phần uống sau bữa ăn chính.
4. Điều trị u xơ tuyến tiền liệt, rối loạn tiểu tiện
Nguyên liệu:
- 20g lá trinh nữ hoàng cung
- 12g xa tiền tử
- 6g hương tư tử
Cách thực hiện:
- Sắc nước uống, chia thành 2-3 lần/ngày.
5. Điều trị u xơ tử cung, rong kinh, đau bụng
Nguyên liệu:
- 20g lá trinh nữ hoàng cung
- 20g hạ thảo khô
- 12g rễ cỏ xước
- 8g hoàng cầm
- 6g hương tư tử
Cách thực hiện:
- Sắc tất cả nguyên liệu với 1 lít nước.
- Chia nước thành 3 phần đều nhau và uống trong ngày
6. Hỗ trợ điều trị ung thư vú, đại tràng, cổ tử cung
Nguyên liệu:
- 20g lá trinh nữ hoàng cung
- 20g nga truật
- 50g lá đu đủ (phơi khô)
- 10g xuyên điền thất
Cách thực hiện:
- Cho tất cả vào siêu, thêm 3 chén nước sắc lấy 1 chén.
- Chia thuốc thành 3 phần uống sau các bữa ăn chính.
☛ Xem thêm: Chữa phụ khoa bằng trinh nữ hoàng cung hiệu quả thế nào?
Lưu ý khi sử dụng:
- Không uống trinh nữ hoàng cung lúc bụng đói.
- Không dùng cho trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và cho con bú.
- Kiêng ăn rau muống, đậu xanh khi uống trinh nữ hoàng cung.
- Người bệnh bị suy gan thận không nên sử dụng.
- Nếu đang điều trị bệnh bằng các loại thuốc khác thì nên báo cho bác sĩ và lắng nghe tư vấn trước khi sử dụng để tránh tác dụng không mong muốn có thể xảy ra.
Hỏi đáp: Đang đến chu kỳ kinh nguyệt có uống trinh nữ hoàng cung được không?
Trên đây là cách phân biệt cây Đại tướng quân và Trinh nữ hoàng cung. Tốt nhất người dùng nên hỏi ý kiến của bác sĩ y học cổ truyền hay người có chuyên môn để được hướng dẫn sử dụng đúng cách, đem đến hiệu quả tốt nhất và tránh tác dụng phụ.
