Sự nhầm lẫn chết người giữa Đảng sâm và cây Thương lục

Đảng sâm vốn được xem là vị thuốc bồi bổ khí huyết, nhưng ít ai biết rằng có một loài cây khác là Thương lục lại trông rất giống và chứa độc tố nguy hiểm. Chỉ một chút nhầm lẫn cũng có thể dẫn đến hậu quả khôn lường. Hãy cùng tìm hiểu cách nhận biết hai loài cây này để sử dụng thảo dược an toàn và đúng cách.

Giới thiệu ngắn cây Đảng sâm và Thương lục

Để hiểu vì sao nhiều người nhầm lẫn Đảng sâm với cây Thương lục, cần biết rõ đặc điểm của từng loài. Dù có hình dáng rễ khá giống nhau, nhưng một bên là vị thuốc bổ, còn bên kia lại ẩn chứa độc tố nguy hiểm.

Cây Đảng sâm

Đảng sâm có tên khoa học là Codonopsis javanica / Codonopsis pilosula. Là cây thân thảo dây leo, thuộc họ Hoa chuông (Campanulaceae), mọc nhiều ở vùng núi phía Bắc Việt Nam như Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng.

Rễ hình trụ, màu vàng nhạt, có mùi thơm nhẹ, thường được dùng làm vị thuốc bổ khí, kiện tỳ, tăng sức đề kháng. Đảng sâm an toàn khi dùng đúng liều, thường được coi là “nhân sâm bình dân” trong Đông y nhưng không nên lạm dụng hay dùng khi đang sốt, cảm mạo.

2. Cây Thương lục

Thương lục có tên khoa học là Phytolacca acinosa / Phytolacca americana. Là cây thân thảo lâu năm, thuộc họ Thương lục (Phytolaccaceae), có nguồn gốc từ châu Á và châu Mỹ, mọc hoang nhiều nơi ở Việt Nam.

Rễ củ mập, màu trắng ngà, thân đỏ tím, lá to mọc so le, hoa trắng thành chùm dài, rất dễ bị nhầm với sâm. Tuy nhiên, trong củ có một chất độc đắng gọi là phytolaccatoxin, rất nhiều muối kali nitrat, axit oxymyristinic và một chất steroid saponin; có sách nêu có axit esculentic có thể gây ngộ độc nặng, thậm chí tử vong nếu dùng sai cách.

👉 Tóm lại: Đảng sâm là vị thuốc bổ khí an toàn, trong khi Thương lục là cây độc, dễ gây ngộ độc nặng nếu nhầm lẫn.

“Sự nhầm lẫn chết người” giữa Đảng sâm và Thương lục

Việc nhầm lẫn giữa Đảng sâm và cây Thương lục không chỉ là sự cố mang tính cá nhân mà là vấn đề cảnh báo an toàn dược liệu đang được giới chuyên môn đặc biệt quan tâm. Dưới đây là các khía cạnh giúp lý giải nguyên nhân, cách nhận biết và hậu quả của sự nhầm lẫn này.

1. Nguyên nhân dẫn đến nhầm lẫn

Sự tương đồng bên ngoài: Rễ của hai loài đều có hình trụ dài, màu vàng nhạt, vân nhẹ, kích thước tương đương. Khi phơi hoặc thái lát khô, chúng gần như giống hệt nhau, khiến người mua dễ nhầm nếu chỉ nhìn bằng mắt thường.

Thiếu kiến thức về dược liệu: Phần lớn người dân chỉ nhận biết qua truyền miệng, không có nền tảng thực vật học, nên dễ tin vào hình dáng hoặc lời giới thiệu từ người bán.

Lợi ích thương mại: Một số thương lái trộn lẫn hoặc cố tình bán Thương lục giả làm Đảng sâm để tăng lợi nhuận, bởi giá Thương lục rẻ hơn nhiều lần.

Truyền miệng thiếu kiểm chứng: Nhiều người tin rằng Thương lục cũng là “một loại sâm rừng”, nghe nói có tác dụng bồi bổ nên dùng bừa, dẫn tới hậu quả ngộ độc nặng.

2. Dấu hiệu nhận biết giữa Đảng sâm và Thương lục

Bảng so sánh nhanh: Cách phân biệt Đảng sâm và cây Thương lục

Đặc điểm	Đảng sâm	Thương lục
Rễ / củ	Dạng trụ thuôn, mềm, vàng nhạt, có vân đồng tâm nhẹ, khi bẻ có sợi dính và mùi thơm nhẹ	Củ mập, rắn, màu trắng ngà đến vàng, khi cắt dễ gãy vụn, mùi hăng hoặc hơi tanh
Thân	Thân dây leo mảnh, màu xanh nhạt, mềm	Thân trụ, thẳng, màu đỏ tím, mọng nước
Lá	Lá mỏng, mọc đối, hình trứng thuôn, mặt trên xanh bóng	Lá to, mọc so le, gân rõ, màu xanh đậm
Hoa	Màu tím nhạt hoặc trắng, nhỏ, mọc đơn hoặc chùm ngắn	Hoa trắng hoặc hồng nhạt, mọc thành chùm dài rủ xuống
Quả	Ít thấy quả, nhỏ, khô	Quả mọng tròn, màu tím đậm, chứa nhiều hạt
Mùi / vị	Mùi thơm nhẹ, vị ngọt dịu	Mùi hăng, vị đắng chát, có thể gây tê lưỡi
Nguồn dược liệu uy tín	Có chứng nhận, bán tại nhà thuốc Đông y hoặc cơ sở dược liệu kiểm định	Thường bán trôi nổi, không nhãn mác rõ ràng

3. Hậu quả điển hình khi dùng nhầm

Hầu hết các trường hợp ngộ độc Thương lục đều xuất hiện sau vài giờ sử dụng với các triệu chứng: tê môi, tê lưỡi, đau bụng quặn, nôn mửa dữ dội, tiêu chảy, co giật, tụt huyết áp, liệt chi, hôn mê, thậm chí tử vong nếu không cấp cứu kịp thời.

Một số vụ việc ghi nhận:

• Năm 2023 tại Lào Cai, hai người dân uống nước sắc “Đảng sâm rừng” tự đào dẫn đến ngộ độc nặng, một người tử vong.
• Tại Bình Dương, cơ quan y tế từng cảnh báo nhiều trường hợp ngâm rượu Thương lục uống thử “cho bổ” nhưng phải nhập viện vì co giật và suy hô hấp.

Ngoài hậu quả cấp tính, chất độc phytolaccatoxin trong Thương lục còn có thể gây tổn thương gan, thận, hệ thần kinh và tiêu hóa nếu hấp thụ liều thấp trong thời gian dài.

4. Những lầm tưởng phổ biến cần gỡ bỏ

• “Củ to là sâm tốt” → Sai. Thương lục thường có củ to, nặng nhưng là cây độc.
• “Củ nào giống sâm là sâm” → Sai. Cần căn cứ vào mùi, vân, cấu trúc rễ chứ không thể nhìn qua hình dáng.
• “Dùng ít thì không sao” → Sai. Độc tố Thương lục dù liều rất nhỏ vẫn có thể gây ngộ độc cấp.
• “Nghe người quen nói là chữa được bệnh” → Sai. Mọi thông tin truyền miệng đều phải kiểm chứng qua chuyên gia hoặc tài liệu y học.

👉 Tóm lại: Sự nhầm lẫn giữa Đảng sâm và Thương lục không chỉ bắt nguồn từ hình dạng tương tự mà còn do thiếu hiểu biết và niềm tin sai lệch. Cách phòng tránh duy nhất là nhận diện chính xác, chọn mua có kiểm định và tuyệt đối không dùng theo lời đồn.

Hướng dẫn phòng tránh và xử lý khi nghi ngờ ngộ độc

Việc nhầm lẫn giữa Đảng sâm và cây Thương lục có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Vì vậy, ngoài việc nhận biết chính xác hai loại dược liệu này, người dùng cần nắm rõ cách phòng tránh và xử lý kịp thời khi nghi ngờ ngộ độc.

1. Biện pháp phòng tránh

Để tránh rơi vào tình huống nguy hiểm khi sử dụng nhầm cây Thương lục thay vì Đảng sâm, người dùng cần đặc biệt thận trọng ngay từ khâu mua và sử dụng dược liệu.

• Mua dược liệu từ nguồn uy tín: Chỉ chọn mua tại nhà thuốc Đông y, cơ sở dược liệu được cấp phép hoặc có giấy chứng nhận kiểm định chất lượng rõ ràng.
• Yêu cầu thông tin nhận dạng: Hãy đề nghị người bán cung cấp hình ảnh cây thật, phần hoa – quả để đối chiếu với mô tả thực vật học, tránh nhầm lẫn giữa các loài có hình dáng rễ tương tự.
• Ưu tiên dùng thảo dược đã được nghiên cứu: Nếu cần bồi bổ sức khỏe, nên chọn các sản phẩm chiết xuất Đảng sâm có nhãn mác, đăng ký lưu hành, thay vì tự mua củ tươi hoặc khô không rõ nguồn gốc.

✅ Lưu ý: Không nên tin vào lời truyền miệng “củ giống sâm là dùng được”. Mỗi loài cây đều có hoạt chất và độc tính riêng – nhầm một lần có thể gây hậu quả suốt đời.

2. Xử lý khi nghi ngờ ngộ độc hoặc dùng nhầm

Nếu nghi ngờ đã uống hoặc ăn phải Thương lục, cần hành động nhanh chóng và đúng cách để hạn chế nguy hiểm:

• Dừng sử dụng ngay lập tức: Tuyệt đối không tiếp tục dùng hoặc tự gây nôn khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ.
• Liên hệ cấp cứu hoặc đến cơ sở y tế gần nhất: Gọi 115 hoặc đưa người bệnh đến bệnh viện càng sớm càng tốt, đặc biệt khi xuất hiện các dấu hiệu như tê lưỡi, nôn mửa, đau bụng, choáng váng.
• Giữ lại mẫu dược liệu: Mang theo mẫu cây, củ hoặc sản phẩm đã dùng để bác sĩ dễ dàng xác định nguyên nhân ngộ độc và có hướng điều trị phù hợp.
• Ghi nhớ thông tin sử dụng: Ghi lại thời điểm, liều lượng, triệu chứng xuất hiện – những dữ liệu này rất quan trọng để bác sĩ chẩn đoán chính xác.

⚠️ Cảnh báo: Ngộ độc Thương lục có thể tiến triển nhanh và gây tổn thương gan, thận hoặc hệ thần kinh. Không tự xử lý tại nhà bằng mẹo dân gian, vì có thể làm tình trạng nặng hơn.

Nhầm lẫn giữa Đảng sâm và cây Thương lục là sai sót nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu người dùng trang bị kiến thức cơ bản và chọn mua dược liệu từ nguồn uy tín. Khi sử dụng bất kỳ thảo dược nào, hãy luôn kiểm chứng thông tin, tránh tin vào lời truyền miệng. Cẩn trọng từ khâu chọn đến khâu dùng chính là cách bảo vệ sức khỏe và tính mạng của chính mình.

Xem thêm: Cách phân biệt Lá Ngón và Chè Vằng ngoài tự nhiên

Nguồn: Trích tạp chí “Cây thuốc quý”