Cây chó đẻ răng cưa hay còn có tên khoa học là Phyllanthus amarus Schumach. & Thonn, thuộc họ Thầu dầu Phyllanthaceae. Cây chó đẻ thường biết đến với rất nhiều công dụng như chữa những bệnh về gan, bảo vệ gan, chữa sốt xuất huyết, mụn nhọt… Ngoài ra rất nhiều người biết đến cây chó đẻ với tác dụng tuyệt vời trong việc điều trị sỏi mật, sỏi thận và viêm gan siêu vi B.
Mục lục
Sự tích tên gọi cây chó đẻ
Cây chó đẻ còn có tên gọi đầy đủ là cây chó đẻ răng cưa hoặc gọi là diệp hạ châu. Sự tích tên gọi của loài thảo dược này bắt nguồn từ câu chuyện trong dân gian, sau khi chó đẻ con xong, chó mẹ thường chạy đi tìm loài cây có lá hình răng cưa để ăn giúp làm tiêu huyết ứ sau đẻ.
Sau này, ngoài công dụng trị huyết ứ, y học cổ truyền còn sử dụng cây chó đẻ trong nhiều bài thuốc chữa nóng trong, mụn nhọt, viêm gan, sỏi thận,…
Mô tả cây chó đẻ
Đặc điểm nhận dạng
- Cây thảo, sống hàng năm (có thể sống nhiều năm), cao 20 – 30 cm, có thể đến 60 – 70 cm. Thân nhẵn, thường có màu xanh, đỏ.
- Lá mọc so le, hình bầu dục, xếp xít nhau thành hai dãy như một lá kép hình lông chim, mặt trên xanh lục nhạt, mặt dưới màu xám nhạt, dài 1 – 1,5 cm, rộng 3 – 4 mm; cuống lá rất ngắn.
- Hoa mọc ở kẽ lá, có cuống ngắn, đơn tính cùng gốc; hoa đực ở đầu cành có 6 lá dài, 3 nhị, chỉ nhị ngắn; hoa cái ở cuối cành, 6 lá dài, bầu hình trứng.
- Quả nang, hình cầu, hơi dẹt, mọc rủ xuống ở dưới lá, có khía mờ và có gai; hạt hình 3 cạnh.
- Mùa hoa: tháng 4 – 6; mùa quả: tháng 7 – 9.
Bộ phận sử dụng
Toàn cây chó đẻ bỏ rễ, rửa sạch, dùng tươi hay sấy khô.
Phân bố, sinh thái
Chó đẻ là cây ưa ẩm và ưa sáng hoặc có thể hơi chịu bóng, thường mọc lẫn trong các bãi cỏ, ở ruộng cao (đất trồng màu), nương rẫy, vườn nhà và đôi khi ở vùng đồi. Cây con mọc từ hạt vào cuối mùa xuân, sinh trưởng nhanh trong mùa hè và tàn lụi vào giữa mùa thu. Do khả năng ra hoa kết quả nhiều, hạt giống phát tán gần nên cây thường mọc thành đám dày đặc, đôi khi lấn át cả các loại cỏ dại và cây trồng khác.
Chi Phyllanthus L. có nhiều loài, gồm những cây thảo đến các cây bụi hay gỗ nhỏ, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Ở Việt Nam, chi này có khoảng 40 loài, trong đó đáng chú ý là 2 loài Phyllanthus urinaria L. và P. niruri L. có hình dáng gần giống nhau, mọc rải rác khắp nơi trừ vùng núi cao lạnh. Trên thế giới, các loài này cũng có vùng phân bố rộng rãi ở một số nước nhiệt đới Châu Á khác như Ấn Độ, Malaysia, Thái Lan, Campuchia, Lào và ở cả Nam Trung Quốc.
Tác dụng cây chó đẻ
Trị viêm gan
2 nhà khoa học Blumberg và Thiogarajan đã điều trị 37 trường hợp viêm gan siêu vi B với kết quả 22 người âm tính sau 30 ngày dùng cây chó đẻ – Diệp hạ châu trong điều trị bệnh gan. Đối với viêm gan siêu vi, 50% yếu tố lây truyền của virus viêm gan B trong máu đã mất sau 30 ngày sử dụng loại cây này (với liều 900 mg/ngày).
Tác dụng trên hệ thống miễn dịch
Vào năm 1992, các nhà khoa học Nhật Bản cũng đã khám phá tác dụng ức chế sự phát triển HIV-1 của cao lỏng Phyllanthus niruri thông qua sự kìm hãm quá trình nhân lên của virus HIV.
Tác dụng giải độc
Cây chó đẻ – Diệp hạ châu có thể dùng để trị các chứng viêm da, viêm đường tiết niệu, giang mai, viêm âm đạo. Cây chó đẻ – diệp hạ châu đắng được coi là thuốc làm săn, khai thông và sát trùng, và được dùng trị khó tiêu, lỵ, phù, bệnh đường niệu – sinh dục. Nhân dân rất hay dùng cây chó đẻ răng cưa làm thuốc, giã nát với muối chữa đinh râu, mụn nhọt. Ngoài ra còn dùng chữa rắn rết cắn, và dùng cây tươi giã đắp hoặc dịch ép cây tươi bôi ngoài, liều lượng không hạn chế.
Điều trị các bệnh đường tiêu hóa
Cây thuốc có khả năng kích thích ăn ngon, kích thích trung tiện. Người Ấn Độ dùng để chữa các bệnh viêm gan, vàng da, kiết lỵ, táo bón, thương hàn, viêm đại tràng. Nhiều nơi dùng cây thuốc này trị chứng đau dạ dày, rối loạn tiêu hóa,..
Bệnh đường hô hấp
Người Ấn Độ sử dụng cây chó đẻ – Diệp hạ châu để trị ho, viêm phế quản, hen phế quản, lao, và làm thuốc long đờm trị ho…
Tác dụng giảm đau
Trị nhức đầu và chứng nhức nửa đầu (migraine), sốt rét
Tác dụng lợi tiểu
Y học cổ truyền một số nước đã sử dụng cây chó đẻ – Diệp hạ châu làm thuốc lợi tiểu, trị phù thũng. Diệp hạ châu (phyllan thoside) có tác dụng chống co thắt cơ vân và cơ trơn, các nhà khoa học đã nhờ vào điều này để giải thích hiệu quả điều trị sỏi thận, sỏi bàng quang, sỏi mật của cây thuốc.
Điều trị tiểu đường:
Tác dụng giảm đường huyết của cây chó đẻ – Diệp hạ châu (Phyllanthus niruri) đã được kết luận vào năm 1995, đường huyết đã giảm một cách đáng kể trên những bệnh nhân tiểu đường khi cho uống thuốc này trong 10 ngày.
Chú ý: Cây chó đẻ dùng nhiều, dùng quá liều lượng có thể gây sảy thai.
Xem thêm: Cây chó đẻ và những tác dụng không ngờ
Một số hình ảnh nhận dạng cây chó đẻ
Thân cây chó đẻ
Lá cây chó đẻ
Hoa cây chó đẻ
Hoa cây chó đẻ
Quả cây chó đẻ
Quả cây chó đẻ
Lưu ý
- Một số cá thể chó đẻ thân đỏ lại hầu như không có màu đỏ (mất đỏ). Những cây như thế này thường xuất hiện vào mùa mưa hay ở những vùng có nhiều nước, có lẽ cây lớn quá nhanh không tích đủ chất sắt hoặc vùng đất nghèo chất sắt. Trên mạng có rất nhiều hình cây Phyllanthus urinaria “mất đỏ” được dùng minh họa cho cây chó đẻ thân xanh Phyllanthus niruri. Đây là một lỗi khá phổ biến, bởi vậy chúng ta không nên hoàn toàn dựa vào màu đỏ để phân biệt các loài diệp hạ châu (mà phải dựa vào dạng lá).
- Một lỗi nữa là sự nhầm lẫn giữa tên khoa học của hai loài này với nhau nhưng không gây ra tác hại gì. Khi khác thác cây dược liệu, chúng ta cần lưu tâm đến vấn đề này để chọn đúng loại cây chó đẻ có dược tính mạnh nhất, tức chó đẻ thân xanh.
Cây chó đẻ thân đỏ (diệp hạ châu ngọt) Phyllanthus urinaria:
- Thân có màu hanh đỏ và màu thường đậm nơi gốc cành, phân nhánh rất nhiều, phiến lá có màu xanh hơi đậm, dài và dầy hơn cây chó đẻ thân xanh.
- Khi nhai có vị ngọt nên trong đông y được gọi là cây diệp hạ châu ngọt.
- Khác với điều một số người thường nghĩ, cây chó đẻ thân đỏ vẫn được khai thác trong tự nhiên để làm thuốc nhưng có lẽ dược tính không mạnh bằng cây chó đẻ thân xanh nên không được trồng đại trà.
Cây chó đẻ đỏ
Quả cây chó đẻ đỏ
Xem thêm: Phân biệt các loại cây chó đẻ
Những chú ý khi sử dụng cây chó đẻ
Không sử dụng cây chó đẻ răng cưa nếu như bạn không bị bệnh
Nếu bạn là người hoàn toàn khỏe mạnh và không bị mắc bất cứ bệnh gì về gan hoặc thận. Tuyệt đối không được sử dụng cây chó đẻ để uống hằng ngày kẻo bạn sẽ bị ngộ độc và gây ra tổn thương ngược lại lên gan và thận của bạn.
Không sử dụng để uống hàng ngày như trà
Nước từ diệp hạ châu có tác dụng chữa trị bệnh, tuy vậy nếu bạn sử dụng nó để uống mỗi ngày như uống trà, nó sẽ gây ra ngộ độc và suy giảm hệ miễn dịch của bạn nghiêm trọng. Bạn có thể gặp phải tình trạng bị vỡ hồng cầu khi sử dụng quá nhiều cây chó đẻ răng cưa.
Cây chó đẻ răng cưa có thể gây vô sinh cho người
Với những phụ nữ đang sử dụng cây chó đẻ để uống, nếu sử dụng quá nhiều có thể gây co bóp tử cung, co bóp mạch máu và gây ra tình trạng vô sinh cho họ. Tuy vậy thì chưa có nhiều thông tin chứng minh được điều này cho nên bạn vẫn có thể yên tâm khi sử dụng cây chó đẻ răng cưa để uống. Tuy nhiên vẫn phải chú ý liều lượng để tránh bị ngộ độc.
