Cây cà gai leo, một loại thảo dược quen thuộc trong y học cổ truyền, không chỉ được biết đến với công dụng hỗ trợ điều trị các bệnh về gan. Vậy cây cà gai leo mọc ở đâu và được trồng nhiều nhất ở những khu vực nào? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về các vùng trồng cà gai leo nổi bật tại Việt Nam, điều kiện tự nhiên lý tưởng và những kỹ thuật trồng trọt giúp cây phát triển tốt nhất.
Mục lục
Đặc điểm nhận biết cây cà gai leo
Cà gai leo hay còn có tên gọi khác là cà gai dây, cà vạnh, cà quýnh, cà cườm.
- Cây thân leo, sống leo lên thân cây khác hoặc bò dưới mặt đất. Thân nhẵn, hóa gỗ, trên cây có lông màu trắng, xung quanh thân có nhiều gai cong màu vàng.
- Lá cây hình bầu dục, phía trên mặt lá màu xanh đậm còn phía dưới màu nhạt hơn. Cuống lá có gai nhỏ
- Hoa trắng, nhụy vàng, mỗi bông từ 4 -6 cánh.
- Quả mọng, hình cầu, xanh có màu xanh sẫm, khi chín màu đỏ tươi đẹp mắt. Hạt màu vàng, hình thận dẹt.
- Mùa hoa-quả: Hoa cà gai leo thường nở độ tháng 4 -5, quả từ tháng 7 -9.
Theo kinh nghiệm dân gian, cà gai leo có tác dụng khá hiệu quả trong việc điều trị các bệnh về gan. Trước đây, mọi người thường dùng cà gai leo chữa vàng da, vàng mắt, mụn nhọt, mẩn ngứa người dân thường dùng cây cà gai leo về hãm nước và dùng hằng ngày.
Tuy nhiên, do hình dáng bên ngoài khá giống với một số loại cây cà dại khác, việc phân biệt cà gai leo thật giả không phải lúc nào cũng dễ dàng. Nếu không cẩn thận, bạn có thể nhầm lẫn và sử dụng phải loại cây có độc, gây hại cho sức khỏe. Bạn có thể đọc tiếp bài viết này để có những nhìn nhận rõ ràng hơn về cách phân biệt cà gai leo thật giả: Cà gai leo khác gì so với cà dại?
Cà gai leo thường mọc ở đâu?
Điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp để cà gai leo phát triển.
Cây cà gai leo chủ yếu mọc ở vùng núi thấp đến trung du và đồng bằng ven biển vì do vấn đề thổ nhưỡng và khí hậu của các vùng này phù hợp cho sự phát triển của cây cà gai leo.
Ngày nay, nguyên liệu cà gai leo tự nhiên ngày một cạn kiệt nên người ta trồng ngày càng rộng rãi. Phương pháp chế biến khá đơn giản là rửa sạch sơ, cắt ngắn, sao vàng hoặc sấy khô rồi đóng gói cẩn thận có thể giữ nguyên được tác dụng
Khu vực phân bố cà gai leo ở Việt Nam
Cà gai leo phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc, các tỉnh Trung Bộ, và một số tỉnh ở Nam Bộ. Các tỉnh như Hòa Bình, Nam Định, Thái Bình, Quảng Trị, Nghệ An, Thanh Hóa là có nhiều cà gai leo hơn cả.
Khu vực phân bố cà gai leo ở các nước khác
Trên thế giới, cà gai leo cũng được tìm thấy ở một số nước nhiệt đới châu Á như Lào, Campuchia, và Trung Quốc (Quảng Đông, Quảng Tây, Hải Nam). Cây thường mọc hoang ở các vùng núi thấp, trung du và đồng bằng ven biển.
Tìm hiểu: Các bước trong quy trình trồng cà gai leo đạt hiệu quả cao
Những vùng trồng cà gai leo chất lượng cao tại Việt Nam
Hiện nay, Việt Nam đã có một số vùng trồng cà gai leo đạt tiêu chuẩn quốc tế GACP-WHO, đảm bảo chất lượng và an toàn cho người sử dụng. Dưới đây là một số vùng nổi bật:
Vùng trồng cà gai leo Tuệ Linh tại Mỹ Thành, Mỹ Đức
Đây cũng là một trong những vùng trồng cà gai leo lớn và đạt chuẩn GACP tại Việt Nam. Từ nguồn nguyên liệu chất lượng cao này, nhiều sản phẩm từ cà gai leo đã được sản xuất và nhận được sự tin tưởng của người tiêu dùng.
Công ty TNHH Tuệ Linh đã xây dựng vùng trồng Cà gai leo đạt chuẩn GACP-WHO tại Mỹ Thành, Mỹ Đức, Hà Nội, trên diện tích gần 15ha. Vùng trồng này tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn từ khâu chọn giống đến quy trình chăm sóc, đảm bảo không sử dụng phân hóa học và thuốc trừ sâu. Cây Cà gai leo được chọn lọc kỹ lưỡng, nuôi trong nhà kính để tránh thụ phấn chéo, và trồng luân canh với cây đậu tương để duy trì dinh dưỡng đất.
Kết quả kiểm định tại Viện Dược Liệu Trung ương cho thấy hàm lượng Glycoalkaloid trong Cà gai leo Tuệ Linh đạt 0.75%, cao hơn 7-8 lần so với tiêu chuẩn.
Sản phẩm từ Cà gai leo Tuệ Linh như Trà Giải độc gan và viên uống Giải độc gan Tuệ Linh Plus được đánh giá cao về chất lượng và hiệu quả trong điều trị bệnh gan. Các nghiên cứu lâm sàng tại bệnh viện Trung ương Quân đội 108, bệnh viện Quân y 103, và bệnh viện Đại học Y Hà Nội đã chứng minh hiệu quả của các sản phẩm này trên bệnh nhân viêm gan virus, xơ gan, và men gan cao.
Vùng trồng cà gai leo Yên Thủy, Hòa Bình
Ngoài Hà Nội, Hòa Bình cũng là một tỉnh có nhiều vùng trồng cà gai leo đạt chuẩn. Vùng trồng này cung cấp một lượng lớn nguyên liệu cho các nhà sản xuất dược phẩm.
Vùng trồng Cà gai leo tại Yên Thủy, Hòa Bình, đặc biệt là xã Bảo Hiệu, đã trở thành một mô hình thành công trong việc xóa đói giảm nghèo cho người dân địa phương. Được triển khai từ năm 2015, vùng trồng này hiện có diện tích khoảng 40 ha. Cây Cà gai leo tại đây phát triển tốt, cho hàm lượng dược chất Glycoalkaloid cao, đạt 0.62%, cao gấp 4 lần so với các vùng khác.
HTX Nông – Lâm nghiệp Bảo Hiệu, do anh Bùi Quý Hợi sáng lập, đã đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển vùng trồng này. HTX không chỉ cung cấp giống cây mà còn bao tiêu sản phẩm, đảm bảo đầu ra ổn định cho người dân với giá 35.000 đồng/kg. Sản phẩm từ Cà gai leo Yên Thủy đã được chứng nhận OCOP 3 sao và xuất khẩu sang các thị trường như Nga, Trung Quốc, và Thái Lan.
Ngoài ra, huyện Yên Thủy còn phát triển thêm các vùng trồng dược liệu khác như xã Đa Phúc, Yên Trị, và Lạc Lương, với tổng diện tích cây dược liệu lên đến 188 ha. Các sản phẩm từ Cà gai leo như trà túi lọc, trà hòa tan và cao chiết xuất đều được sản xuất và cung cấp bởi HTX Nông – Lâm nghiệp Bảo Hiệu.
Vùng trồng này đã giúp cải thiện đáng kể đời sống của người dân địa phương, tạo ra nhiều việc làm và tăng thu nhập ổn định. Với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp, cây Cà gai leo tại Yên Thủy phát triển mạnh mẽ, mang lại giá trị dược liệu cao và được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng.
Vùng trồng cà gai leo tại Con Cuông, Nghệ An
Vùng trồng dược liệu Cà gai leo tại Con Cuông, Nghệ An, được triển khai bởi HTX dược liệu Pù Mát. Vùng trồng này có diện tích 10 ha, nằm tại thôn 2/9, xã Châu Khê, và được chứng nhận đạt tiêu chuẩn VietGAPh. Có 48 hộ dân tham gia trồng, với sự hỗ trợ về cây giống và kỹ thuật từ Công ty CP Dược liệu Pù Mát.
Ngoài ra, huyện Con Cuông còn phát triển thêm 5 ha dược liệu tại xã Chi Khê, bao gồm các loại cây như Cà gai leo, Kim ngân hoa, Dây thìa canh, và Đinh lăng. Vùng trồng này được xây dựng với mục tiêu chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân.
Với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp, cây Cà gai leo tại Con Cuông phát triển tốt, mang lại giá trị dược liệu cao. Các sản phẩm từ Cà gai leo như trà túi lọc, trà hòa tan và cao chiết xuất đều được sản xuất và cung cấp bởi Công ty CP Dược liệu Pù Mát.
Cách trồng Cà gai leo
Cà gai leo có thể được nhân giống bằng hạt, giâm cành, hoặc bằng công nghệ sinh học.
Nhân giống:
- Thời vụ gieo hạt tốt nhất là tháng 2-3. Hạt nảy mầm sau 7-10 ngày. Hạt có thể gieo trong vườn ươm, khi cây con cao 10 – 12 cm thì đánh đi trồng, hoặc gieo thẳng theo hốc, mỗi hốc 3 -4 hạt. Khi cây cao 7 – 10 cm thì tỉa bớt, mỗi hốc giữ lại 1 cây khỏe mạnh nhất.
- Nếu giâm cành thì vào tháng 2 – 3, chọn cành bánh tẻ chặt thành đoạn dài 12 – 15 cm, giâm vào bầu và tưới ẩm thường xuyên. Khi cây mọc chuyển trồng ra ruộng (chú ý hủy bầu).
Làm đất:
Đất trồng cà gai leo là nơi nhiều mùn, thoát nước.
Sau khi cày bừa kỹ, để ải, cần bón lót 10 -15 tấn phân chuồng hoai mục, 100 – 150 kg phân lân, 50 – 70 kg kali cho mỗi hecta và lên luống cao 25 – 30 cm, rộng 70 – 80 cm. Cây trồng hoặc gieo thẳng đều định khoảng cách 50 x 50 cm.
Chăm sóc:
- Cà gai leo chịu hạn khá tốt, nhưng muốn có năng suất cao vẫn cần tưới đủ ẩm thường xuyên. Mỗi tháng làm cỏ, xới xáo một lần, kết hợp bón thúc bằng nước phân chuồng, nước giải hoặc đạm pha loãng (2%).
Sâu – bệnh hại:
Bệnh hại đáng kể đối với cà gai leo là rệp bột (Pseudococcus sp.). Có thể trừ diệt bằng cách phun Bitox 40 EC theo hướng dẫn ghi trên nhãn. Tuy nhiên, cà gai leo được trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO sẽ không được phép sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình canh tác.
